Obrazovni centar Šavnik / Željko Šapurić

U Šavniku na snazi trajne, radne i partijske migracije

Ako je jedna populacija izgubila četvrtinu stanovnika između dva popisa, kao što je to slučaj u opštini Šavnik, to pokazuje da su demografske strukture razorene, rekao je u razgovoru za "Dan" demograf Miroslav Doderović.

Negativan demografski trend u Šavniku bilježe se od početka devedesetih. Prema podacima Monstata, u periodu od 1948. do 1991. godine broj stanovnika te opštine spao je sa 7.512 na 3.690. Prema popisu iz 2003. godine, Šavnik je brojao 2.947 stanovnika, da bi 2011. godine taj broj pao na 2.077. Prema preliminarnim podacima novog popisa, Šavnik ima 1.579 stanovnika.

– Interna statistika Šavnika pokazuje da tamo ima oko 200 ljudi koji prenoće, pa moramo biti skeptični prema preliminarnim podacima, gd‌je greška može biti i oko pet odsto – kaže Doderović.

Nakon trenda pada broja stanovnika u Šavniku, 2022. godina pokazuje porast. Tada nije bilo popisnih podataka, ali se u biračkom spisku za lokalne izbore našlo 1.968 birača. Godinu kasnije, popis pokazuje 389 lica manje, a Doderović smatra da je broj glasača za koje se smatra da nijesu legalno u biračkom spisku povezan sa brojem angažovanih iz Nikšića.

Broj đaka rapidno opada

Direktor Obrazovnog centra Šavnik Bajo Zorić kaže da je školske 1998/99. godine ta ustanova brojala 227 đaka, da bi nakon pet godina njihov broj spao na 178. Godine 2006. dolazi do reorganizacije, kada se OŠ "25. maj" i Srednja poljoprivredna škola gase i formira se Obrazovni centar koji pokriva i osnovno i srednjoškolsko obrazovanje.

– Te godine škola broji 137 đaka, a upisuje se 17, dok srednju školu upisuje 16, sa kojim broji ukupno 64 đaka. Školske 2011/12. škola broji 86 đaka sa 6 novoupisanih, a srednja 33 sa 9 novoupisanih. Trend pada se nastavlja, te školske 2016/17. godine škola broji 83 đaka sa 4 novoupisana, a srednja škola 26 sa samo jednim novoupisanim đakom – rekao je Zorić.

U školskoj 2021/22. u matičnu školu se ne upisuje nijedan đak u prvi razred, kada ona broji ukupno 58 đaka. U srednjem obrazovanju je bio 21 đak sa 5 novoupisanih. Prošle godine škola je brojala 62 đaka sa 3 novoupisana, dok se u srednjem obrazovanju broji 12 đaka sa jednim novoupisanim.

– Ove godine u prvom razredu imamo 5 novoupisanih đaka, a ukupno 59, a u srednjem obrazovanju, poslije kampanje poljoprivredne škole, upisalo se 10 učenika, od kojih je 9 iz drugih opština, sa kojim škola sada broji ukupno 18 đaka – kaže Zorić.

– Radne migracije su usko povezane sa partijskim migracijama i izbornim inženjeringom. Lokalna vlast nije uradila mnogo da se zaposle ljudi iz Šavnika, već je omogućavala dnevne transfere, pa kao posljedicu imamo da ljudi glasaju u Šavniku iako tamo ne žive. Ta politička kriza uzdrmala je i ustavni sistem, što je posljedica radnih angažmana – ocjenjuje Doderović i dodaje da nestanak preduzeća "Sinjajevina" pokazuje da administracija ne može dostići nekadašnji broj uposlenih u ovom preduzeću i drugim pogonima, te da je Šavnik u ekonomskoj stagnaciji.

Prema popisu iz 2011. godine, Šavnik je imao 590 zaposlenih žitelja, a jedanaest godina kasnije za oko 500 manje. Prema podacima Monstata, u lokalnim organima i ustanovama tada je bilo uposleno 95 lica. Trenutno je u Opštini Šavnik zaposleno 41 lice, u Obrazovnom centru 36, u Službi zaštite i spasavanja 9, u Odsjeku za unutrašnje i upravne poslove MUP-a dva, a u zdravstvenoj stanici 14 lica, što već premašuje broj zaposlenih od prije dvije godine.

U vrtiću nekad bilo 50 mališana

Vaspitačica Vukica Vuković radi u šavničkom vrtiću od prvog dana otvaranja u septembru 1986. godine, kada su u toj ustanovi bile dvije grupe sa oko 50 d‌jece.

– Tada su bila tri vaspitača i medicinska sestra, ali je vremenom broj d‌jece opadao, narod se raseljavao, išli su trbuhom za kruhom, posebno mladi koji su odlazili nakon zasnivanja porodice. Tako se smanjivao i broj stanovnika i broj d‌jece. Ove godine imamo osmoro d‌jece – kaže Vuković.

Navodi da je najveći pad bio 1998/99, kada je ostala jedna grupa. Najprije je bilo od 15 do 18 d‌jece, a u jednom periodu samo 5-6.

– Dolaskom predsjednika Opštine Tomaša Ćorovića i pomoću donacije Vanje Kujundžića broj d‌jece se povećao, jer se vrtić nije plaćao. I danas se ne plaća, ali nema d‌jece – ukazuje Vuković.

Od septembra očekuju troje ili četvoro d‌jece, "ako se ne odsele".

– Ako se otvori fabrika ili preduzeće, da ljudi imaju mogućnost zaposlenja, biće bolje, u suprotnom će i ovi što su sada tu otići – ističe Vuković.

Doderović smatra da Opština mora da odvoji znatna finansijska sredstva za novorođenčad i mlade i brigu o starima, da se sačuvaju demografske strukture, ali i da uloži u izgradnju novih ili otvaranje zatvorenih turističkih objekata, jer ruralni turizam ne može zaustaviti negativan demografski trend.

Predsjednik Opštine Jugoslav Jakić kaže da je trend odliva stanovništva iz Šavnika i sa cijelog sjevera pokazatelj da bi u budućnosti ovaj dio Crne Gore mogao ostati bez ljudi.

– U razvijenim državama sjever je znatno bogatiji od juga, jer je to mjesto gd‌je se proizvodi zdrava hrana. Država bi trebalo mnogo više da uradi po tom pitanju, jer podsticanje poljoprivrede poslednjih 10 godina nije dalo očekivani efekat. Poljoprivreda je do prije pet godina bila jedina razvojna grana u Šavniku, dok se poslednjih pet godina stanovništvo više okreće turizmu. Nadamo da će ove dvije grane zaustaviti migraciju i pokrenuti progres – rekao je Jakić.

Dodaje da su evropski fondovi najbolji način da se ljudi zadrže na sjeveru, ali se slabo koriste. Navodi da se preko tih fondova za jednu oblast izdvaja od 20.000 do 200.000 eura, što može vezati ljude da razvijaju svoj biznis. Tim povodom su više puta inicirali izmjenu prostornog plana Šavnika kako bi ljudi dobili uslove za gradnju.

Do sada su, kako kaže, realizovali brojne mjere da zadrže stanovništvo.

– Finansirali smo rođenja prva tri d‌jeteta u iznosu od 500, 1.000 i 1.500 eura, obezbjeđivali školski pribor, besplatan vrtić, školski dom, ljetovanje, skijanje, teretanu, sportske klubove, premije za studente, prevoz i stipendije, ishranu u domovima, subvencije od 100 eura srednjoškolcima, kao i subvencije za poljoprivrednike – istakao je Jakić.

Ove godine bez brakova

Prema dostupnim podacima, 2022. godine u Šavniku su sklopljena tri braka, dok je 2023. godine sklopljen jedan. Ove godine nije sklopljen nijedan.

Jakić tvrdi da to nije mjerilo jer se mnogi brakovi sklapaju u drugim opštinama, najviše u Nikšiću.

Podsjeća na dvije novootvorene fabrike vode i istraživanja koja su pokazala da su šavničke vode odličnog kvaliteta i podesne za izgradnju dodatnih kapaciteta za flaširanje vode, te da je potpisan ugovor vrijedan 200 miliona za izgradnju vjetroparka Bijela i da postoji interesovanje za još dva, oba preko 500 miliona eura, kao i HE Komarnica, vijednosti preko 300 miliona eura.

– To je veliki energetski potencijal. Potrebno je malo da se sve uveže i da za pet godina govorimo o drugačijoj i ekonomskoj i demografskoj slici Šavnika – rekao je Jakić.

Inače, projekcije Monstata govore da će na sjeveru migracioni saldo do 2041. dostići nulti nivo, da bi do 2060. godine to područje postalo imigraciono.