Kako su kazali, delegaciju je predvodio Petar Smolović, predsjednik Opštine Bijelo Polje i šef delegacije, a u njenom sastavu bili su i Jelena Borovinić Bojović, predsjednica Skupštine ZOCG i predsjednica SO Glavni grad Podgorica, Stevan Katić, predsjednik Opštine Herceg Novi, Vida Ivanović, potpredsjednica Skupštine ZOCG i predsjednica SO Berane i Samir Agović, predsjednik Opštine Petnjica, saopšteno je iz ZOCG.

- U ime Zajednice opština sastanku su prisustvovali Radoš Žugić, predsjednik Upravnog odbora ZOCG i predsjednik Opštine Žabljak, te Mišela Manojlović, generalna sekretarka Zajednice. Ispred centralnih vlasti prisutni su bili Nina Blažić, v.d.generalne direktorica Direktorata za lokalnu samoupravu u Ministarstvu javne uprave, Snežana Mugoša, generalna direktorica Direktorata za sistem finansiranja lokalne samouprave i politiku zarada u Ministarstvu finansija, kao i Vladislav Bojović, predsjednik Odbora za politički sistem i upravu Skupštine Crne Gore - navodi se u saopštenju.

Nakon monitoring misije Kongresa iz oktobra 2023. godine, Savjet Evrope je usvojio izvještaj u kojem je navedeno da je Crna Gora najcentralizovanija država u Evropi.

- Slobodni smo da istaknemo da je taj izvještaj predstavljao suštinski zaokret u dotadašnjoj državnoj politici centralizacije prema opštinama.Državni intervencionizam prisutan je u Crnoj Gori još od ranih devedesetih godina, kada su opštinama oduzete nadležnosti za predškolsko obrazovanje, primarnu zdravstvenu zaštitu, socijalnu i dječiju zaštitu, zapošljavanje, policijske poslove i upravljanje morskim dobrom - najvrednijim resursom primorskih opština koje su lokalne samouprave do tada nesmetano vršile. U naredne tri decenije, intervencionizam se proširio i na ostale lokalne nadležnosti, povređujući ustavna i konvencijska prava opština. Na kraju je doveo do potpunog administrativnog tutorstva centralnih vlasti, što je formalizovano Zakonom o lokalnoj samoupravi iz 2018. godine, koji je potpuno blokirao rad lokalnih administracija u dužem periodu - dodaje se.

Smolović je istakao da je od usvajanja izvještaja Savjeta Evrope iz 2024. godine uspostavljen partnerski odnos centralnih i lokalnih vlasti, naročito u oblasti finansiranja i poreskih propisa, što je jedna od tema postmonitoring misije.

Posebno je naglasio važnost konsultacija sa opštinama prilikom finansiranja lokalnih projekata iz kapitalnog budžeta, kako bi se prioritet dao razvojnim projektima koji povećavaju zaposlenost i sprječavaju depopulaciju sjevernog regiona.

Borovinić Bojović je podsjetila da je opštinama 2024. godine vraćena nadležnost za planiranje prostora i građenje, čije je oduzimanje 2017. godine potpuno zaustavilo lokalni razvoj i investicije punih osam godina, uz istovremeni gubitak stručnog kadra.

- Ovim preokretom Vlada je pokazala istinsku posvećenost evropskim integracijama i poštovanju preporuka Savjeta Evrope. Očekujemo da će post-monitoring misija učvrstiti kurs decentralizacije započet 2024. godine i ubrzati razvoj lokalne demokratije. Svjedoci smo sve konstruktivnijeg odnosa centralnih vlasti prema opštinama, posebno u oblasti finansijske održivosti, supsidijarnosti i unapređenja konsultativnih procesa. Istakla bih napredak u pravcu decentralizacije, veće transparentnosti i modernizacije lokalnih usluga - što predstavlja ključne evropske standarde na putu ka punopravnom članstvu Crne Gore 2028. godine - poručila je ona.

Žugić je istakao da je svaka od 25 opština specifična, te da je teško uspostaviti jedinstvene standarde.

Preporučio je maksimalno korišćenje kapaciteta Zajednice opština u definisanju zajedničkih i pojedinačnih potreba. Kao primjer dobre prakse naveo je saradnju Opštine Žabljak sa Vladom u realizaciji strateških projekata, naglasivši da bez stabilnih finansija nema autonomije opština.

Ivanović je naglasila dobru saradnju sa Vladom koja je rezultirala ubrzanim razvojem Berana, kao i potrebu za većim ulaganjima u sjeverni region zbog sprečavanja migracija i rješavanja kadrovskog deficita.

Blažić je podsjetila da je priprema Predloga zakona o lokalnoj samoupravi privedena kraju. Ovim zakonom decentralizuju se određene nadležnosti gradovima kao novom obliku lokalne samouprave, u širokom konsultativnom procesu sa svim opštinama i Zajednicom opština. Sveobuhvatna analiza koja je prethodila izmjenama zakonskih rješenja, po riječima Blažić, ukazala je na potrebu postepene i kontrolisane decentralizacije koja će garantovati kontinuitet i kvalitet usluga građanima.

Agović je predložio da se novim zakonom reguliše i uspostavljanje regionalnih vlasti kao posebnog oblika lokalne samouprave, što bi doprinijelo lakšem ostvarivanju zajedničkih interesa regiona i jačanju međuopštinske saradnje.

Katić je naglasio da je u procesu prenosa nadležnosti na opštine neophodno obezbijediti odgovarajuća finansijska sredstva, što je pravo opština garantovano Evropskom poveljom, ali i domaćim zakonima.

Istakao je da predstoji obiman posao izmjene brojnih zakona u pravcu decentralizacije, uključujući i fiskalnu. Podvukao je da je i dalje centralizovano upravljanje opštinskom imovinom, što usporava investicije i lokalni razvoj.

- Potpuno je centralizovano i upravljanje morskim dobrom, najvrednijim resursom primorskih opština, koje je bilo u lokalnoj nadležnosti do 1992. godine. Predsjednici primorskih opština, bez obzira na političke razlike, su prošle godine uputili jedinstvenu inicijativu za vraćanje ove nadležnosti i prihoda opštinama, ali ona nije usvojena - rekao je Katić.

On je ukazao i na centralizovane lokalne zarade, koje su destimulativne u poređenju sa privatnim sektorom, što dovodi do odliva stručnjaka.

- Po pitanju vraćene nadležnosti za planiranje prostora, veliki izazov je zapošljavanje prostornih planera, projektanata i građevinskih inspektora. Predlažem donošenje posebnog zakona o lokalnim zaradama koji bi predvidio stimulacije za deficitarna kadar - kazao je on.

Mugoša je podsjetila da problem zarada i nedostatka stručnog kadra postoji i na državnom nivou, te da je sistem zarada dodatno poremećen kolektivnim ugovorima.

Za rješavanje ovog pitanja, po njenim riječima, potreban je široki konsenzus socijalnih partnera i politička podrška. Finansijska sredstva za nove nadležnosti opština nijesu upitna, kako je naglasila Mugoša, jer su zakonski garantovana.

- Sve opštine su trenutno finansijski stabilne zahvaljujući izmjenama propisa iz 2024. godine - istakla je Mugoša.

Manojlović je ukazala na značajne rezultate saradnje sa Ministarstvom finansija, posebno u pripremi seta zakona za unapređenje naplate sopstvenih prihoda opština, reprogram lokalnih poreskih dugova i raspodjelu sredstava iz Egalizacionog fonda.

Po njenim riječima, postoji potreba ažuriranja podataka iz katastra nepokretnosti i centralnog registra stanovništva, na osnovu kojih se donose poreska rješenja, zbog velikog broja žalbi i visokih troškova postupaka koji opterećuju lokalne budžete milionskim iznosima i narušavaju pravnu sigurnost i poreski moral obveznika.

U oblasti vodosnabdijevanja ukazala je na potrebu daljeg rada na decentralizaciji i izmjeni propisa o kriterijumima za određivanje cijena vode i opravdanih troškova poslovanja koje utvrđuje regulator, a koji dovode u pitanje opstanak opštinskih vodovodnih preduzeća.

- Postoje najave da će regulator biti uveden i u oblast upravljanja otpadom, što do sada nije bio slučaj, a čemu se opštine protive zbog negativnih iskustava iz sektora voda - upozorila je Manojlović.

Generalna sekretarka Zajednice opština prenijela je zabrinutost opština povodom Nacrta zakona o socijalnoj i dječijoj zaštiti, koji predviđa uvođenje tri nove integrisane usluge bez obezbijeđenih sredstava i bez analize potreba lokalnog stanovništva, uz podsjećanje da opštine teško finansiraju i postojeće dnevne centre, u kojima država učestvuje sa svega oko 30 odsto.

Po pitanju konsultativnih mehanizama u pripremi propisa od interesa za opštine, Manojlović je ukazala na značajne pozitivne promjene u posljednje dvije godine kroz učešće u radnim grupama većine ministarstava, sjednicama skupštinskih odbora, a nacrti zakona redovno se dostavljaju Zajednici na izjašnjenje u zakonskom roku od 15 dana.

- Odlična saradnja uspostavljena je sa Ministarstvom javne uprave, Ministarstvom finansija, Ministarstvom ekologije, održivog razvoja i razvoja sjevera, Ministarstvom prostornog planiranja, urbanizma i državne imovine, Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, Ministarstvom socijalnog staranja, brige o porodici i demografije i Ministarstvom kulture. Sa Skupštinom Crne Gore Zajednica postoji Sporazum o saradnji još od 2016. godine, koji se trenutno mijenja kako bi se Zajednici dostavljali svi zakonski tekstovi, uključujući i one koje predlažu poslanici - istakla je Manojlović.

Da je Skupština Crne Gore voljna da sarađuje, potvrdio je i poslanik Vladislav Bojović koji naglasio spremnost da se Predlog zakona o lokalnoj samoupravi razmatra na posebnoj sjednici Odbora za politički sistem i upravu, kojim predsjedava.

Predstavnici Zajednice podsjetili su da Evropska povelja garantuje pravo opština da samostalno organizuju svoju upravu - sekretarijate, uprave, direkcije i službe - i utvrđuju radna mjesta shodno svojim potrebama.

To je pravo, dodali su, postojalo u punom obimu sve do donošenja Zakona o lokalnoj samoupravi 2018. godine, koji je poremetio rad opštinske administracije, otežao rad predsjednika opština i glavnih administratora, izazvao sukobe nadležnosti i narušio prava visokog rukovodnog kadra.

Ocijenjeno je da MJU treba dodatno preispitati Predlog zakona o lokalnoj samoupravi kako bi se izbjeglo prekomjerno ili neadekvatno regulisanje unutrašnje organizacije lokalne uprave, radi usklađivanja sa Evropskom poveljom i dobijanja pozitivne ocjene post-monitoring misije Kongresa.

- Zaključeno je da je potrebno formirati radno tijelo sastavljeno od donosilaca odluka sa centralnog i lokalnog nivoa, kao efikasan konsultativni mehanizam koji će doprinijeti boljem međusobnom razumijevanju u procesu donošenja zakona i drugih akata koje se odnose na lokalni nivo. Radnu verziju Izvještaja, u skladu sa uobičajenom praksom, Kongres će dostaviti Zajednici na komentare, a ZOCG će ga proslijediti svim učesnicima sastanka, kako bi zajednički dali predloge i sugestije - zaključili su.