U Srbiji se 21. oktobar obilježava kao Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svjetskom ratu. U znak sjećanja, u Šumaricama se održava "Veliki školski čas".
Masakr nad više hiljada srpskih civila, muškaraca i djece, gimnazijalaca, njemačka kaznena ekspedicija izvršila je kao odmazdu, zbog napada, pogibije i ranjavanja, nekoliko njemačkih vojnika od strane ustanika u okolini grada.
Strijeljanje građana
Ubijeno je, koliko se zna, 2.796 srpskih civila, među njima 412 u obližnjim selima, ostali u Kragujevcu. Pored brojnih drugih, Njemci su tada priveli i odveli na strijeljanje čak i đake viših razreda gimnazije, od petog do osmog razreda.
U Srbiji je od ljeta 1941. godine bio u toku ustanak, pošto je Kraljevina Jugoslavija napadnuta i okupirana nekoliko mjeseci ranije, u aprilu.
Vječna vatra u spomen-parku "Kragujevački oktobar"
Odluka okupatora da uslijedi streljanje, odmazda, u Kragujevcu donijeta je posle napada ustanika 16. oktobra na putu Kragujevac - Gornji Milanovac, između sela Bara i Ljuljaka, kada je njemačka kolona dočekana u zasjedi.
Bila je to zajednička akcija partizana, odnosno tada Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda (kasnije NOVJ), i četnika, pripadnika Jugoslovenske vojske u otadžbini, u kojoj je poginulo 10 njemačkih vojnika, a 26 je ranjeno.
Prema drakonskoj odredbi Franca Bemea, tada glavnokomandujućeg njemačkog generala u okupiranoj Srbiji, donijetoj 10. oktobra, propisano je streljanje 100 Srba za jednog ubijenog, a 50 za svakog ranjenog Njemca.
Odmazde su tako započele u obližnjim selima, kao 19. oktobra u Maršiću, Ilićevu, Grošnici, a nastavljene masovnim streljanjem u Kragujevcu 21. oktobra, a delom i prethodnog dana.
Nije u potpunosti razjašnjeno koliko je ljudi tada uhapšeno. Procijenjuje se da je privedeno između pet i šest hiljada građana, što je činjeno sasvim neselektivno.
Hapšeni su muškarci starosti između 16 i 60 godina, mada je među privedenima bilo i drugih, a koliko se zna, otpora prilikom privođenja nije bilo. Hapšenja i uzimanje talaca tada nisu bili rijetki, ali je malo ko pretpostavljalo da će uslijediti masovno strijeljanje.
Privedeni su potom sabijeni u topovske šupe koje je prethodno koristio artiljerijski puk "Tanasko Rajić" jugoslovenske vojske. Bilo je pritom selekcije privedenih, izdvojeni su, odnosno zamenjeni pojedini građani.
Izvršioci strijeljanja bili su pripadnici Vermahta, dakle regularnih njemačkih trupa. Bili su to Prvi bataljon 724. pješadijskog puka i Trećeg bataljon 749. pješadijskog puka.
Tragedija Kragujevca, kada je taj grad bezobzirnim strijeljanjem hiljada žitelja zavijen u crno, prenerazila je cijelu Srbiju, što je dovelo i do preispitivanja na temu smisla ustanika u takvim okolnostima.
Odluka o izgradnji Spomen parka donijeta je 1953. godine kada je prvi put i priređena službena komemoracija. Spomen park koji je dugo potom dograđivan obuhvata prostor ukupne površine 352 hektara. Na tlu kompleksa nalazi se 30 masovnih grobnica.
Počev od 1971. godine u Šumaricama se održava manifestacija "Veliki školski čas" kojom se podsjeća na masakr koji se dogodio oktobra 1941. Srpska pravoslavna crkva kanonizovala je nevine stradalnike, proglasivši ih za novomučenike. Godine 2012. Vlada Srbije donijela je odluku da se dan masakra u Kragujevcu nadalje obilježava kao Dan sjećanja na srpske žrtve u Drugom svjetskom ratu.
"Krvava bajka"
Kragujevačka tragadija je, kako istoričari upozoravaju, bila poznata u Drugom svetskom ratu odamah pošto se desila i nekako je odmah postala simbol stradanja djece i civila u ondašnjim Jugoslaviji i Srbiji u Drugom svjetskom ratu.
Spomen park "Kragujevački oktobar", u okviru kog je i muzej "21. oktobar", kao i pjesma Desanke Maksimović "Krvava bajka" čuvaju sjećanje na strijeljane građane.
U Muzeju "21. oktobar" su, između ostalog, izložene lične stvari stradale djece - kape, đačke knjižice, dokumenta, sve ono što su imali kod sebe kada su strijeljani.
Prvo okupljanje porodica i rodbine nastradalih u Šumaricama održano je 1944. godine.
Spomen-park "Kragujevački oktobar" osnovan je 1953. godine sa željom da očuva uspomenu na strijeljanu djecu i građane, da njeguje kulturu sejćanja i širi ideju mira i tolerancije kroz raznovrsne memorijalne i umjetničke manifestacije i aktivnosti.
Veliki školski čas kraj spomenika strijeljanih đaka i profesora održava se od 1971. godine.
