ilustracija / -HTTPS://SLIKA.NEZAVISNE.RS/

Rad komercijalnih revizora nije kontrolisan dvije i po godine

Komercijalni revizori, iako rade po istim pravilima, po Zakonu o reviziji, Međunarodnim standardima revizije i Kodeksu etike za profesionalne računovođe, različito tumače finansijske iskaze državnih preduzeća.

Zbog toga je čest slučaj da nakon promjene revizora, državna preduzeća dobijaju drugačija, nepovoljnija mišljenja. U dva slučaja, kod revizija finansijskih iskaza Željezničke infrastrukture (ŽICG) i hotelske grupe "Budvanska rivijera" (HGBR) novi revizor je bio uzdržan od davanja mišljenja, što je najgora ocjena koju komercijalni revizor može da da subjektu revizije.

Revizija ŽICG za 2022. i "Budvanske rivijere" za 2021. godinu, gdje su državna preduzeća od revizora dobila uzdržavanje od davanja mišljenja najjasniji su dokazi da revizori različito tumače iste stvari. Zbog ova dva najočiglednija primjera ne može se reći da revizorski izvještaji državnih preduzeća prikazuju pravo stanje stvari u tim privrednim društvima. U praksi se pokazalo da ono što je za jednog revizora osnov za pozitivno mišljenje ili mišljenje sa rezervom, za drugog je osnov za udržavanje od davanja mišljenja.

Ministarstvo finansija: Vjerujemo da revizori rade profesionalno

Iz Ministarstva finansija su nam kazali da su važećim pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta Ministarstva finansija u Direkciji za nadzor nad revizijom sistematizovana četiri radna mjesta, od čega jedno glavno ovlašćeno službeno lice i tri ovlašćena službena lica 1.

– Trenutno su popunjena dva mjesta, a u narednom periodu će se pokrenuti procedure za popunjavanje preostalih upražnjenih radnih mjesta – kazali su iz Ministarstva finansija.

Kada su u pitanju kontrole društava za reviziju, nadzor se, kako su kazali, vrši u skladu sa članom 46 Zakona o reviziji, najmanje jednom u tri godine, s tim što u periodu u kom Direkcija za nadzor nad revizijom nije bila funkcionalna, kontrole nisu sprovođene.

Na pitanje da li se može vjerovati izvještajima komecijalnih revizora, odnosno daju li pravu sliku o stanju u preduzećima, kazali su da "vjeruju da je rad društava za reviziju visoko profesionalan, te da su ovlašćeni revizori osobe koje se pridržavaju etičkih i moralnih načela, kao i da do sada nisu imali razloga da dovode u sumnju mišljenja i izvještaje ovlašćenih revizora i društava za reviziju koji su bili predmet nadzora od strane Ministarstva finansija".

U vezi sa drastično različitim mišljenjima revizora u slučaju "Budvanske rivijere" i ŽICG, saopštili su da "iskreno vjeruju da je do razlika u mišljenjima došlo isključivo zbog dokumentacije, informacija i činjenica koje su bile dostupne i cijenjene od strane eksternih revizora i u odnosu na koju su se eksterni revizori izjasnili, tj. na osnovu koje su formirali svoje mišljenje".

To je pokazalo istraživanje Instituta Alternativa (IA) i "Dana", a koje je obuhvatilo rad komercijalnih revizora u državnim preduzećima nekoliko godina unazad, dominantno u 2021. i 2022. godini. Istraživanje je pokazalo da u tom periodu uopšte nije bilo kontrole komercijalnih revizora. Odnosno kontrole nije bilo u 2021, 2022. i prvoj polovini 2023. godine. Iz Ministarstva finansija (MF) su nam kazali da su za 2021. godinu donijeli plan kontrola društava za reviziju i ovlašćenih revizora, ali da, zbog kadrovskih problema u Direkciji za reviziju, nije završena nijedna kontrola. U 2022. godini nije ni donesen plan kontrola, jer nikog nije ni bilo u Direkciji za reviziju MF-a, niti su vršene kontrole. Rad komercijalnih revizora niko nije kontrolisao ni u prvoj polovini 2023. godine. Sada rad revizorskih društava, kojih je u 2021. godini bilo 28, a u 2023. godini 30, kontrolišu samo dva lica iz Direkcije za reviziju MF-a.

– U pitanju su glavno ovlašćeno službeno lice angažovano tokom drugog kvartala 2023. i ovlašćeno službeno lice 1, angažovano od februara 2024. godine – kazali su iz Ministarstva finansija za potrebe istraživanja.

Dva preduzeća dobila negativno mišljenje

Kada su u pitanju mišljenja revizora na finansijske iskaze u 2021. i 2022. godini, najviše je bilo pozitivnih mišljenja i mišljenja sa rezervom, po 20, tri negativna mišljenja i dva uzdržana, odnosno dva puta revizori nisu mogli da daju mišljenje.

Revizorska kuća MV konsalt jedina je dala negativno mišljenje u 2021. i 2022. godini – Montenegro bonusu u 2021. i Pošti u 2021. i 2022. godini, dok se ista revizorska kuća uzdržala od davanja mišljenja na finansijske iskaze "Budvanske rivijere" u 2021. godini. Od davanja mišljenja uzdržao se i ABC global prilikom revizije finansijskih iskaza ŽICG u 2022. godini.

Revizorska kuća BDO uradila je najviše revizija finansijskih iskaza državnih preduzeća u 2021. i 2022. godini – ukupno devet, od 43, što je malo više od petine. U prethodnom istraživanju Instituta Alternativa za period 2018–2020. godine, ova revizorska kuća je uradila trećinu ukupnih revizija državnih preduzeća, 20 od ukupno 61 revizije državnih kompanija. U pitanju je revizorska kuća koja je 2019. godine kažnjena prekršajnom kaznom od 2.000 eura zbog nepoštovanja Zakona o reviziji. Nakon BDO, slijedi Crowe MNE sa osam revizija, zatim MV konsalt sa sedam, Racio Mont sa četiri...

Takođe, od jula 2021. do februara 2023. godine nije bilo ni Savjeta za reviziju, vladinog tijela od značaja za praćenje i unapređenje revizorske prakse u Crnoj Gori.

Od 2021. do polovine 2023. godine ministri finansija su bili Milojko Spajić i Aleksandar Damjanović, dok je sadašnji ministar Novica Vuković došao ne čelo tog resora krajem novembra.

Jedan od većih problema, kada su u pitanju komercijalni revizori, jeste postupak njihovog izbora. U državnim preduzećima revizori se biraju odlukom skupštine akcionara, shodno članu 197 Zakona o privrednim društvima. Iako Zakonom o reviziji i Zakonom o privrednim društvima nije propisano da se za izbor revizora raspisuje tender, odnosno otvoreni ili jednostavni postupak javne nabavke, dio državnih preduzeća sprovodi postupak javne nabavke prilikom izbora revizora. Međutim, u praksi se dešava da se postupak javne nabavke potpuno obesmisli i da se na kraju izabere revizor koji nije bio najbolji u postupku javne nabavke, pod izgovorom da revizora biraju akcionari shodno Zakonu o privrednim društvima. Odnosno, u postupku javne nabavke preko Crnogorskih elektronskih javnih nabavki (CEJN) najbolje bude ocijenjen jedan revizor, dok akcionari na skupštini izaberu drugog revizora. Čak se dešava i da se revizor izabere na skupštini, iako nije ni završen postupak javne nabavke.

Samo CGES koristi usluge "velike četvorke"

Od renomiranih revizorskih kuća, koje pripadaju takozvanoj "velikoj četvorci", samo je jedna radila reviziju u državnim preduzećima. Velikoj četvorci pripadaju Pricewaterhouse (PwC), KPMG, Diloit i Ernst & Young.

Pricewaterhouse je radila reviziju finansijskih iskaza Crnogorskog elektroprenosnog sistema 2017–2022. godine, dok će u 2023. godini reviziju raditi Ernst & Young.

– U skladu sa strateškim i akcionarskim sporazumom sa Ternom, obavezujući faktor za odabir revizora je da bude iz takozvane velike četvorke. KPMG od 2017. godine ne obavlja poslove revizije u Crnoj Gori – pojasnili su nam iz CGES-a.

CGES godinama unazad dobija pozitivno mišljenje na finansijske iskaze.

Iako se istraživanje dominantno odnosi na 2021. i 2022. godinu, analizirali smo i izvještaje iz ranijih godina. Analiza izvještaja od 2018. do 2022. godine je pokazala da se u najvećem broju slučajeva, prilikom promjene revizora, mijenja i mišljenje na finansijske iskaze subjekta revizije. Posebno, ako je isti revizor godinama provjeravao finansijske iskaze. Takvi slučajevi su bili kod Aerodroma Crne Gore (ACG), Monteputa, "Budvanske rivijere", ŽICG, Radio-difuznog centra (RDC), Radio-televizije Crne Gore (RTCG). Takođe, bilo je primjera da je isti revizor dao drugačije mišljenje u 2021. i 2022. godini u odnosu na period prije toga. Takav slučaj je bio kod "Plantaža" i Pošte Crne Gore.

Kod državnih kompanija Regionalni vodovod Crnogorsko primorje, "Ulcinjska rivijera", Elektroprivreda (EPCG), Crnogorski elektroprenosni sistem (CGES), Crnogorski elektrodistrubitivni sistem (CEDIS), Institut za crnu metalurgiju (ICM) i Montekargo nije se mijenjao revizor u 2021. i 2022. godini, niti je mijenjao mišljenje na finansijske iskaze. Kod Željezničkog prevoza (ŽPCG) se promijenio revizor, ali je mišljenje ostalo isto. ŽPCG već pet godina dobija mišljenje sa rezervom na finansijske iskaze.