Piše: Protojerej-stavrofor dr Velibor Džomić

Zagovornici autokefalije mitropolije i eparhija Srpske pravoslavne crkve na prostoru današnje Crne Gore već tri decenije tvrde da je ”autokefalna CPC ukinuta, a SPC osnovana 1920. godine” i to ”dekretom regenta Aleksandra Karađorđevića”. Teze o navodnoj stogodišnjoj istoriji SPC su posebno afirmisali i plasirali u javnost prilikom proslave 800. godišnjice autokefalnosti SPC. Nedavno su se pojavili i malobrojni zagovornici autonomije Mitropolije i eparhija SPC na prostoru današnje Crne Gore i to po tzv. ukrajinskom modelu, a uočljivo je da su u jednom delu preuzeli ”argumentaciju” i stavove crnogorskih autokefalista. 

 Jedan klirik - sveštenik iz Crne Gore, inače bez ikakvog pravničkog znanja, ovih dana je javno saopštio da je ”Srpska pravoslavna crkva u svakom pogledu - pravnom, istorijskom i duhovnom nasljednik Pravoslavne Crkve u Knjaževini i Kraljevini Crnoj Gori”,  zatim da je ”u pogledu imovinskog nasljeđa stvar jasna” i da su za to pitanje ”nadležni sudovi u Crnoj Gori”. Na ovu nepravničku i necrkvenu nebulozu je hitro reagovao jedan bivši ministar i ambasador Demokratske partije socijalista, inače pravnik i učesnik tzv. ”autokefalističkog projekta” od 1991. godine, neskrivenom radošću i pohvalom. Zašto? Pa, upravo zbog toga što te istorijski netačne, crkveno i pravno neutemeljene stavove godinama zastupaju zagovornici tzv. crnogorske autokefalije. Ni oni se nisu nadali da će doći dan kada će taj stav zastupati jedan sveštenik Srpske Pravoslavne Crkve. Na početku da bude jasno - javno saopšteni stav jednog klirika uopšte nema uporišta u istorijskoj i pravnoj nauci. To, naravno, nije ni stav Srpske Pravoslavne Crkve!

Perović: SPC je pravni i istorijski nasljednik Crkve u Kraljevini Crnoj Gori

To nije stav ni pravne, ni crkveno-pravne nauke!

O kakvom ”nasljedstvu u pravnom pogledu” govori klirik koji, na žalost, nema ni elementarna građanska znanja o nasljeđivanju, ostaviocu nasljeđa i nasljednicima. Ne zna da postoje četiri osnovne pretpostavke (uslova) za nasljeđivanje i to: smrt ostavioca, postojanje zaostavštine, postojanje nasljednika i pravni osnov za nasljeđivanje. Za nasljeđivanje postoje samo dva pravna osnova, a to su testament i zakon. Prijem nasljedstva podrazumijeva da je ostavilac otišao sa ovoga svijeta, odnosno da je preminuo. Pravna lica, pa čak i da se nazivaju ”Pravoslavna Crkva u Crnoj Gori”, nemaju mogućnost da sastavljaju testamente, odnosno ne mogu da budu ostavioci, pa samim tim ne mogu ni da imaju nikakve nasljednike u pravnom smislu. Testament predstavlja izraz posljednje volje fizičkog, a ne pravnog lica. Mitropolit ili episkop ima pravo da sastavi testament kao i svaki drugi čovjke, ali isključivo može da raspolaže sa svojom ličnom, a ne sa crkvenom imovinom. Jedan od uslova za nasljeđivanje jeste smrt ostavioca, a, kao što je poznato, umiru samo fizička lica i samo oni mogu da ostave nasljedstvo. 

Osim toga, Crkva pod tim nazivom nije ni bila titular prava svojine. Titulari prava svojine na crkvenoj u Knjaževini i Kraljevini Crnoj Gori, sudeći po njenom nekadašnjem pravnom poretku, Pravoslavna imovini su jedino bili pravoslavni hramovi, manastiri, Mitropolija, Eparhija i druge crkvene ustanove i to je lako provjerljivo u Opštem imovinskom zakoniku za Knjaževinu Crnu Goru. Isti je slučaj bio i kod Rimokatoličke crkve i Islamske zajednice. Dakle, čak i da je postojala mogućnost da Pravoslavna Crkva u Knjaževini ili Kraljevini Crnoj Gori nekome ostavi nasljedstvo u pravnom smislu ona to ne bi ni mogla da učini, pored ostalog, i zbog toga što ništa i nije imala u svojini. Svi pravni akti Crne Gore od 1852. do 1918. godine to nepobitno potvrđuju. Dakle, Srpska pravoslavna crkva u imovinsko-pravnom smislu nije nikakav nasljednik nepostojeće imovine Pravoslavne Crkve u Knjaževini i Kraljevini Crnoj Gori. I zato je objava sveštenog lica ne samo diletantska nego i štetna! I zato je još diletantskija tvrdnja da su za to imovinsko-pravno ”nasljedstvo” Srpske pravoslavne crkve jedino ”nadležni sudovi u Crnoj Gori”. Ko iole poznaje pravo zna da sudovi u Crnoj Gori, niti oni izvan Crne Gore, nisu, niti mogu da budu nadležni, jer je takav postupak nemoguće voditi upravo po zakonodavstvu Crne Gore.

Postoji u ovom slučaju još nešto! Zbog čega jedan pravoslavni sveštenik sada javno zagovara izanđale i netačne teze zagovornika tzv. crnogorske autokefalije? Decenijama smo ispravno i istorijski argumentovano ukazivali da je Crnogorska mitropolija, utemeljena kao Zetska episkopija od Svetoga Save 1220. godine, a u 15. vijeku uzdignuta u rang Mitropolije od strane cara Dušana Nemanjića, jedina svetosavska episkopska stolica koja je od 1220. godine neprekinuto očuvala svoj crkveni i pravni kontinuitet i subjektivitet. Zašto klirik preskače i reči knjaza Nikole o neprekinutom crkvenom i pravnom kontinuitetu Mitropolije kao svetosavske stolice u Crnoj Gori? Da li za jednog klirika išta znači odluka Svetog Sinoda Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori od 16. decembra 1918. godine u kojoj je precizno navedeno da se ”nezavisna Srpsko Pravoslavna Sveta Crkva u Crnoj Gori ujedini sa autokefalnom Pravoslavnom Crkvom u Kraljevini Srbiji”, ali i ”zajedno sa ovom sa cijelom Svetom Srpsko-Pravoslavnom Crkvom u novoj državi Srba, Hrvata i Slovenaca”? Na kraju, zašto poriče pravni subjektivitet i pravni kontinuitet Mitropolije i eparhija SPC u Crnoj Gori koji je i formalno-pravno priznat i potvrđen upisom Mitropolije i eparhija SPC u Crnoj Gori u Knjigu evidentiranih vjerskih zajednica poslije izmjena i dopuna Zakona o slobodi vjeroispovijesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica?

Nažalost, danas jedan pravoslavni sveštenik stoji na stanovištu da je crkveni i pravni kontinuitet prekinut navodnom ”smrću” Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, a time nam poručuje isto ono što slušamo godinama od strane osvedočenih crkvomrzaca - da je Srpska pravoslavna cCrkva nastala pre sto godina i da joj se samo od 1918. godine može priznati pravni subjektivitet!?!  Osim toga, ako je, kako tvrdi sveštenik, Srpska pravoslavna crkva u ”pravnom pogledu” nasljednica imovine Pravoslavne Crkve u Knjaževini i Kraljevini Crnoj Gori onda se postavlja pitanje od koga je Pravoslavna crkva u Knjaževini Crnoj Gori naslijedila imovinu ako se zna da se taj naziv Crkve vezuje za kraj 20. i početak 21. vijeka i to prvenstveno i najviše u aktima državno-pravnog karaktera? 

Iako stojim na stanovištu da je 1918. godine pristupljeno drugom obnovljenju Pećke patrijaršije - Srpske pravoslavne crkve, zagovornik ove blasfemije treba da objasni kako je došlo do ”crkvenog ujedinjenja” 1918. godine ako je utvrđena ”pravna smrt” Pravoslavne crkve u Crnoj Gori? I zbog čega tvrdi suprotno?

 Bezbroj puta je do sada istaknuto da su, po Ustavu Srpske Pravoslavne Crkve,  ali i po zakonodavstvu Crne Gore, titulari prava svojine nad crkvenom imovinom u Crnoj Gori, ali i u svim drugim državama u kojima se prostire kanonska jurisdikcija Srpske pravoslavne crkve, eparhije, crkvene opštine, manastiri i druge crkvene ustanove, a ne Patrijaršija srpska. Shodno članu 247 stav 2 Ustava SPC, eparhijska, episkopska, crkveno-opštinska i manastirska imovina spadaju u posebnu crkvenu imovinu za razliku od opšte - patrijaršijske imovine. Posebna i opšta crkvena imovina se od crkveno-pravnih lica ne može ni pod kakvim vidom oduzimati.

 Zbog čega jedan pravoslavni sveštenik i za kakvu potrebu danas navodi javnost na pogrešan zaključak o prekinutom pravnom kontinuitetu naše Crkve u Crnoj Gori? I šta nam ovim poručuje?