Sinjajevina je istinski dragulj prirode i načina života koji je značajan ne samo za Crnu Goru, već i cijelu Evropu, poruka je grupe od oko 20 naučnika iz Francuske, Španije, Italije, Ujedinjenog Kraljevstva i Crne Gore koji su juče 19. oktobra obišli najveću crnogorsku planinu i pašnjak u okviru završne konferencije Evropskog projekta “IRIS - Nadahnjujuće ruralno nasljeđe: Održive prakse zaštite i očuvanja planinskih pejzaža i sjećanja” koja se održava u Kolašinu od 19. do 21. oktobra 2023. godine.
Koordinator projekta IRIS u Crnoj Gori Pablo Domingez kazao je da su tokom više od tri godine, italijanski Univerzitet u Đenovi, Francuski nacionalni savjet za naučna istraživanja (CNRS) i Univerzitet u Tuluzu, španski univerzitet u Granadi, britanski univerzitet u Daramu i Univerzitet Crne Gore, između ostalih, radili zajedno istraživanja o ruralnom nasljeđu i održivim praksama planinskih predjela u Evropi. Sada, kako kaže, jezgro ovog međunarodnog tima koji sufinansira EU, a čini ga skoro 20 naučnika iz pet zemalja, došlo je da posjeti Sinjajevinu.
- Ova međunarodna naučna misija je podstaknuta apsolutno jedinstvenim i izuzetnim prirodnim i kulturnim nasljeđem Sinjajevine. Način života koji je i dalje prisutan na Sinjajevini, je dragocjen za Evropu sa par aspekata. Prvo, Sinjajevina je jedno od posljednjih mjesta gdje tradicionalno ekološko poljoprivredno djelovanje i dalje postoji u autentičnom obliku i u ravnoteži je sa životnom sredinom. Istovremeno, Sinjajevina čuva autentično kulturno nasljeđe, stvara tradicionalne proizvode izvanrednog kvaliteta koji su veoma značajni za zdravlje ljudi, a takođe osigurava opstanak i unapređenje biodiverziteta koji je zavisan od tradicionalnih praksi stočarstva - kazao je Domingez.
Sinjajevina, nadalje, kako dodaje, predstavlja dragulj kulture i nacionalnog identiteta koji se mora zaštititi i promovisati.
- Nauka je došla da prouči i javno potvrdi ove vrijednosti Sinjajevine, dok je u isto vrijeme u potpunosti svjesna da je Sinjajevina sa svim svojim vrijednostima pod ozbiljnom pretnjom od uspostavljanja vojnog poligona, kao i moguće buduće masovne turističke eksploatacije slične onoj na susjednom Durmitoru koja je gotovo u potpunosti ispraznila tu teritoriju od tradicionalnih poljoprivrednih praksi. Nauka želi da zaštiti Sinjajevinu i od drugih planova koji bi bili realizovani bez konsultacija sa lokalnom stočarskom zajednicom, koja je neprekidni tvorac živog nasljeđa Sinjajevine. Jedini autentični predstavnici Sinjajevine su njeni stanovnici stočari, poljoprivrednici, proizvođači meda, sakupljači ljekovitog bilja, itd. Sinjajevina, potvrđuju naučnici, čuva tradicije koje su sada više nego ikada potrebne za kreiranje održive budućnosti u skladu sa ekološkom tranzicijom – kazao je Domingez.
Projekat IRIS se sprovodi od oktobra 2020. godine u pet Evropskih zemalja: Crnoj Gori, Francuskoj, Italiji, Španiji i Ujedinjenom Kraljevstvu. Projekat ima za cilj da unaprijedi društveno i ekološki održivo očuvanje, zaštitu i korištenje planinskih predjela sa njihovom prirodnom i kulturnom baštinom. Projekt istražuje i razvija pristup “živog nasljeđa”, promovišući “zaštitu kroz korištenje” planinskih predjela i susjednih ruralnih područja. Projekat IRIS se kofinansira kroz Horizont 2020 okvirni program Evropske Unije za istraživanje i inovacije, a implementira ga konzorcijum koji čine: Univerzitet iz Đenove, Italija kao koordinator; Francuski nacionalni savjet za naučna istraživanja CNRS i Univerzitet iz Tuluza, Francuska; Univerzitet iz Granade, Španija i Univerzitet iz Durama, Ujedinjeno Kraljevstvo.
Implementaciju projekta IRIS u Crnoj Gori koordinira Laboratorija za geografiju životne sredine (GEODE), CNRS-a i Univerziteta iz Tuluza. Istovremeno, projekat se sprovodi u saradnji sa interdisciplinarnim timom istraživača i profesora sa Univerziteta Crne Gore.
Pilot područje projekta IRIS u Crnoj Gori je Sinjajevina, koja je najveća pašnjačka planina u Crnoj Gori i jedna od najvećih u Evropi. Sinjajevinu sa katunima, sezonskim planinskim naseljima, koji su sve više vrednovani zbog svoje prirodne i kulturne vrijednosti, koristi i dalje značajan broj stočara. Ovo je posebno značajno za Crnu Goru, imajući u vidu da je Uprava za zaštitu kulturnih dobara Crne Gore prihvatila inicijativu za zaštitu Katunovanja ili tradiciju izdiga na katune, koji bi mogli postati dio UNESCO-ve Reprezentativne liste nematerijalne kulturne baštine čovječanstva kroz priključivanje već zaštićenoj praksi Transhumance koja se nalazi na ovoj listi. Zapravo, katunski način života, kao i u drugim evropskim zemljama, doprinosi stvaranju i očuvanju izuzetnih kulturnih pejzaža koji su stvarani vjekovima, s jedinstvenom biološkom raznovrsnošću koja je evoluirala s tim načinom korištenja prirodnih resursa, važnim ekosistemskim uslugama, poljoprivrednim sistemom s izuzetno kvalitetnim proizvodima i velikim eko-turističkim potencijalom.
