MAJA BAĆOVIĆ / -PRIVATNA ARHIVA
10/11/2024 u 16:51 h
Draško MilačićDraško Milačić
Preuzmite našu aplikaciju
Pratite nas na
Pridružite nam se na viber community
Pratite nas
i na telegram kanalu
Pratite nas
i na WhatsUp kanalu
Slušaj vijest
StoryEditor

Profesorica Ekonomskog fakulteta Maјa Baćović o programu "Evropa sad 2": Rast zarada bez produktivnosti neminovno vodi ka rastu ciјena

Uticaj programa "Evropa sad 2" (ES2) na inflaciju biće vidljiv u prvih nekoliko mjeseci primjene programa, ne kasnije. Ukoliko ne bude novih sličnih programa, inflacija u Crnoj Gori mogla bi se vratiti na nivo koji je približan nivou inflacije u eurozoni, kao što je bio slučaj tokom prethodne decenije.

U takvom scenariju, stopa inflacije predviđena Fiskalnom strategiјom u 2025. godini od četiri odsto je realna, ociјenila јe u intervјuu za "Dan" profesorica Ekonomskog fakulteta Univerziteta Crne Gore Maјa Baćović.

– Rast zarada koji nije praćen rastom produktivnosti neminovno vodi rastu cijena, i na to ukazuju i ekonomska teorija i empirija. Analiza rasta cijena prehrambenih proizvoda u Crnoj Gori (studija koju smo radili sa Privrednom komorom) pokazala je da je rast troškova radne snage bio treći po snazi faktor koji je uticao na rast cijena (nakon rasta cijena uvoznih proizvoda i rasta troškova materijala). Stoga je neminovan uticaj programa "Evropa sad 2" na stopu inflacije u Crnoj Gori – ističe Baćović.

Da li je, po Vašem mišljenju, program "Evropa sad 2" rizičan po javne finansija, kako je to u nedavnom izvještaju ocijenila Evropska komisija?

Mišljenja sam da ovaj program treba analizirati i iz razvojnog ugla, kroz uticaj mjera fiskalne politike na ekonomski razvoj Crne Gore, a ne samo kroz uticaj njegove primjene na fiskalnu stabilnost. Jer se fiskalna stabilnost može postići intervencijama na rashodnoj strani (smanjenje potrošnje), ili/i prihodnoj (rast poreskih stopa). Ono što je upitno je kako će se takve mjere odraziti na standard građana i ekonomski rast.

Program "Evropa sad 2" neminovno vodi rastu deficita penzionog fonda, koji se mora finansirati transferima iz budžeta. Prema projekcijama iz Fiskalne strategije, riječ je o godišnjem iznosu od 180 do 200 miliona eura, koji u, i sada visokoj javnoj potrošnji, predstavlja dodatno opterećenje za javne finansije. Privredni rast i rast zarada, kroz povećanje poreske baze, obezbijediće dijelom finansiranje deficita, ali će i dalje ostati značajan dio koji se mora finansirati iz drugih izvora.

Veći PDV-a dodatno će smanjiti konkurentnost turizma

Da li će Crna Gora postati nekonkurentna na turističkom tržištu, s obzirom da će povećanje PDV-a na usluge smještaja neminovno dovesti do rasta cijena usluga u turizmu?

Crna Gora je i prije povećanja PDV-a bila nedovoljno konkurentna na svjetskom tržištu. Prema poslednjem izvještaju Svjetskog ekonomskog foruma o konkurentnosti u turizmu (Travel and Tourism Competitiveness report, 2024), Crna Gora se nalazi na 60. mjestu u svijetu, iza Hrvatske, Slovenije i Bugarske, a konkurentnost našeg turizma smanjena je za 0,2 odsto u odnosu na 2019. godinu. Prema istom izvještaju, Crna Gora je manje cjenovno konkurentna u odnosu na Albaniju, Tursku i Bugarsku, zemlje koje imaju izlaz na more i time konkurišu našoj turističkoj ponudi. Rast PDV-a može samo dodatno smanjiti cjenovnu konkurentnost, a ne suprotno.

I prije početka realizacije programa "Evropa sad 2", deficit penzionog fonda je uvećan u 2024. godini usled rasta penzija. Podaci za septembar 2024. godine pokazuju da su rashodi penzionog fonda bili veći za 32 odsto u odnosu na septembar 2023. godine, a da je deficit bio na nivou od 20 odsto. Nakon početka realizacije programa, taj deficit će se povećati, a koliki će on biti i stvarno, vidjećemo kad se objave podaci za novembar i decembar 2024. godine. Kako bi se obezbijedilo finansiranje deficita penzionog fonda, neminovno je povećanje drugih poreza (PDV, akcize, porez na dohodak), što će samo učiniti crnogorsku privredu manje konkurentnom i imati negativan efekat i na kupovnu moć stanovništva. Mogućnost je i smanjenje fiskalnih rashoda u drugim kategorijama (smanjenje zarada, broja zaposlenih, smanjenje kapitalnog budžeta, i sl.), u čemu je razvojno najlošije ukoliko se smanjuju ionako relativno niski rashodi kapitalnog budžeta. Finansiranje deficita penzionog fonda daljim zaduživanjem je najlošija opcija, jer rast javnog duga usporava i rast BDP-a i rast produktivnosti. Stabilnost javnih finansija može biti sačuvana, ali je pitanje po kojoj cijeni?

Inspekcija rada izvršila 80 provjera nakon primjene ES2, našli samo jednu nepravilnost

Kakva je Vaša generalna ocjena programa "ES2"? Koje su dobre stvari programa, a koje su loše ili najrizičnije?

Smanjenje fiskalnih opterećenja je uvijek pozitivan signal za privredu, pa i smanjenje doprinosa na zarade. Ipak, mislim da je smanjenje trebalo da bude umjerenije, imajući u vidu visinu javne potrošnje u Crnoj Gori, visinu javnog duga i demografske trendove koji ukazuju da će se broj penzionera konstantno uvećavati. Negativni efekti su dvostruki. Povećanje zarada bez rasta produktivnosti nije ekonomski opravdano, a neminovan je i rast deficita Fonda PIO, koji dalje opterećuje javne finansije.

Opterećenja na zarade sve su manja, a investicija, posebno onih krupnih, nema. Da li to znači da u Crnoј Gori treba neke druge stvari da se mijenjaju, uz biznis ambijent, kako bi investitori došli i uložili novac?

Istraživanja pokazuju da su troškovi radne snage samo jedan od faktora koji utiču na investicionu aktivnost. Ostali faktori su efikasnost, odnosno produktivnost radne snage, ostali troškovi poslovanja (administrativni, fiskalni, infrastrukturni, itd.), tako da je potrebno analizirati sve troškove poslovanja, a ne samo troškove radne snage. U kapitalno intenzivnim djelatnostima troškovi radne snage čak nemaju ni veliki značaj.

Nišić: ES 2 prolazi bez poteškoća, nema pritužbi građana

Istraživanje koje sprovodi Savjet stranih investitora u Crnoj Gori (Bijela knjiga), pokazalo je da je u 2023. godini došlo do pada indeksa lakoće poslovanja u Crnoj Gori.

BDP mora mnogo više da raste kako bismo se primakli standardu EU

Kako komentarišete procjene stope rasta BDP-a iz Fiskalne strategije i da li su one dovoljne da kažemo da će program ES2 biti dobar, odnosno da će njegov efekat biti dobar na duže staze?

Predviđene stope rasta BDP-a su umjereno optimistične i vjerujem da Crnoj Gori treba intenzivniji rast, sličan onome koji smo imali 2007. i 2008. godine, kada su stope realnog rasta BDP-a bile 6,8 odsto i 7,2 odsto, ili npr. u periodu 2017–2019. godine, kada je prosječna stopa rasta BDP-a iznosila 4,6 odsto. Fiskalnom strategijom predviđena je prosječna stopa realnog rasta od 3,7 odsto u periodu 2025–2027. godine, što je nedovoljno za dohodovnu konvergenciju ka zemljama EU, ali i za značajno povećanje poreske baze koja bi obezbijedila rast fiskalnih prihoda neophodnih za poboljšanje fiskalnog salda narušenog primjenom programa.

BDP po glavi stanovnika u Crnoj Gori 2023. godine bio je 11.000 eura, a u EU (27 zemalja) 38.130 eura, i bio je veći za 246 odsto. Ako bi BDP Crne Gore prosječno godišnje rastao tri odsto, bilo bi potrebno 23,3 godine da se njegova vrijednost realno udvostruči. Pri stopi rasta od četiri odsto bilo bi potrebno 17,5 godina, pet odsto – 14 godina, a pri stopi rasta od šest odsto – 11 godina. To znači da bi BDP u Crnoj Gori, ukoliko želimo da do 2050. godine dostignemo današnji prosječni nivo BDP-a zemalja EU, morao realno rasti oko šest odsto prosječno godišnje. A ne zaboravimo da će u istom periodu rasti i BDP zemalja EU, tako da ni tada nećemo biti na istom nivou, samo bismo bili bliži nego što smo danas.

 

 

Pratite nas na
Pridružite nam se na viber community
Pratite nas
i na telegram kanalu
Pratite nas
i na WhatsUp kanalu

Izdvojeno

10. novembar 2024 16:52