To je mišljenje je i preporuka Nacionalnog mehanizma za prevenciju torture (NPM), koji je izradio poseban izvještaj na ovu temu.
U publikaciji pod nazivom „Analiza smrtnih slučajeva u 2023. goidni u UIKS-u“, navodi se da su od 2008. do 2018. godine u crnogorskim zatvorima zabilježena dva suicida, dok su tokom 2023. godine tri zatvorenika izvršila suicid.
U 2019. godini u zatvoru su bila četiri smrtna slučaja (0 suicida), u 2020. dva smrtna slučaja (0 suicida) 2021. devet (od kojih 1 suicid), 2022. takođe devet (od kojih 1 suicid) i tokom 2023. 13 (od kojih 3 suicida).
Zaštitnik ljudskih prava i sloboda Crne Gore je u više navrata posljednjih godina u preventivnom (NPM) i reaktivnom mandatu upućivao preporuke na ovu temu, koje podrazumijevaju izradu protokola koji bi trebao sadržati jasne procedure tj. „korake“ postupanja kod pritvorenih/zatvorenih lica koji ispoljavaju suicidalno ponašanje, uključujući skale procjene suicidalnog rizika i neophodne mjere i postupke pojačanog nadzora suicidalnog pacijenta u cilju prevencije fatalnog ishoda, kako je to već obrazloženo.
NPM podsjeća i da je za osobe koje su pokušale suicid važno organizovati postsuicidalnu podršku (postvencijsku podršku) koja bi bila sveobuhvatna i prilagođena individualnim potrebama zatvorenika kako bi se obezbijedio njihov potpuni oporavak i smanjio rizik od ponovljenih pokušaja samoubistva.
Iz Uprave za izvršnje krivičnih sankcija stigao je odgovor da je „povodom izrade antisuicidalnog protokola Sektor za zdravstvenu zaštitu u okviru UIKS-a u cilju izrade istog ostvario saradnju sa nadležnom specijalnom zdravstvenom ustanovom, odnosno stručnim licima iz te oblasti koja će pružiti smjernice sa jasno definisanim prevencijskim i postvencijskim mjerama“.
U Izvještaju se kaže da se analizom toka bolesti zatvorenika UIKS-a kod kojih je došlo do smrti uslijed postojanja teških hroničnih bolesti, može zaključiti da je tim pacijentima pružena adekvatna zdravstvena zaštita u UIKS-u i da su isti redovno odvođeni van ustanove zbog potrebe dijagnostike i liječenja.
NPM podsjeća da su države dužne da poštuju i obezbijede pravo na život osoba pod svojom jurisdikcijom, uključujući i kada se takve osobe drže u zatvorenim ustanovama.
U mnogim zemljama, i iz raznih razloga, smrti u zatvoru se slabo istražuju. U nekim slučajevima ne postoji zakon koji predviđa obaveznu istragu. Drugdje, nisu uspostavljene jasne procedure ili potrebne vještine i istražni resursi. Češće, zatvori nijesu svjesni važnosti i koristi od odgovarajuće istrage.
Procjenjuje se da se od 7% do 50% zatvorenika samopovređuje, dok je stopa samoubistava osoba lišenih slobode od 3 do 9 puta veća u odnosu na opštu populaciju.
Prema podacima Svjetske zdravstvene organizacije koji se navode u izvještaju, zatvori su mjesta u kojima su smještene grupe koje su tradicionalno među onim sa najvišom stopom suicidalnog rizika, kao što su muškarci mlađih godina, mentalno oboljeli, osobe lišene radne sposobnosti, društveno izolovani, zavisnici od supstanci, ili osobe koje su već pokušale samoubistvo.
Prema Svetskoj zdravstvenoj organizaciji, prvi korak u prevenciji suicida jeste procjena rizika suicidalnosti osuđenih i razvijanje rizičnog suicidalnog profila. Procjenu je potrebno izvršiti odmah nakon dolaska osuđenog u zatvor, shodno činjenici da se najveći broj suicida dešava u inicijalnom periodu zatvaranja.
Izradi Analize pristupilo se sa ciljem sagledavanja postupanja UIKS-a, odnosno zdravstvene službe u slučaju teških hroničnih bolesti koje su dovele do smrtnog ishoda, te da se utvrdi postupanje u slučaju smrtnih ishoda suicidom i generalno na koji način se postupa u slučaju smrtnih ishoda onih koji se nalaze u penalnom sistemu.
Tim NPM-a je u više navrata posjetio UIKS, i to u septembru 2023. godine, u februaru i maju 2024. godine. Tokom obilazaka razgovarano je sa zaposlenima u zdravstvenoj službi, izvršen je neposredan uvid u dokumentaciju, uslove u stacionaru koji je smješten u Istražnom zatvoru i sagledana opremljenost zdravstvene službe. Uvid je obavljen u devet medicinskih kartona u slučaju smrti koje su se desile u 2023. godini. Zatraženi su podaci od Centra za patologiju i Centra za sudsku medicinu, da li je u konkretnim slučajevima rađena patološko-anatomska obdukcija i sudsko medicinska – obdukcija.
U ovom dokumentu analizirani su domaći i mešunarodni pravni okvir na ovu temu, navedeni relevanti djelovi Izvještaja Evropskog komiteta za sprječavanje mučenja i nečovječnih ili ponižavajućih kazni ili postupaka (CPT) u odnosu na Crnu Goru, pregled smrtnih slučajeva u UIKS-u od 2019-2023. godine, kao i primjeri dobre prakse. Na kraju analize date su preporuke za dalje postupanje UIKS-a u cilju prevencije kršenja, odnosno zaštite poštovanja ljudskih prava lica koja se nalaze u pritvoru ili na izdržavanju kazne zatvora u UIKS-u.
Kompletan Izvještaj, zakljuci i preporuke dostupni na linku:
https://www.ombudsman.co.me/img-publications/56/analiza%20smrtnih%20slu--ajeva%20u%20uiks-u%20u%202023.%20godini%20final.pdf
