Pedeset godina u tišini kontinuiteta

Predsjednik Evropskog savjeta Antonio Košta i predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen posjetiće Kinu 24. jula.

Predsjednik Si Đinping sastaće se s njima. Premijer Državnog savjeta Li Ćijang i dvojica lidera EU zajednički će predsjedavati 25. samitom Kina–EU.

Kada se obilježava pola vijeka diplomatskih odnosa između dvije strane, nije lako pronaći odnos tako dug, a tako tih kao što je odnos između Narodne Republike Kine i Evropske unije. Pedeset godina bez političkih preokreta, bez pokušaja tutorstva, bez uvreda i prijetnji – to je, u svijetu ispunjenom tenzijama, samo po sebi vrijednost. I dok su brojne relacije velikih sila oscilirale između konkurencije i konfrontacije, kinesko-evropski odnos opstajao je u okviru razlike – ali bez potrebe za dominacijom.

Crna Gora u takvim odnosima nema ni mandat ni moć da interveniše. Ali ima ulogu koju često potcjenjuju – ulogu pažljivog posmatrača. Upravo sa ivice kontinenta lakše je vidjeti šta znači tišina bez pasivnosti i kontinuitet bez retorike. I upravo zato jubilej odnosa Kine i EU nije puki birokratski datum, već povod da se prepozna obrazac koji funkcioniše. A funkcioniše tišina kontinuiteta dobrih diplomatskih odnosa.

Partnerstvo koje ne traži saglasnost

Ministar vanjskih poslova Narodne Republike Kine Vang Ji, govoreći iz Brisela i Berlina, podsjetio je da se kinesko-evropski odnosi temelje na tri riječi: saradnja, nezavisnost, uzajamnost. U trenutku kada se čitav niz ekonomskih inicijativa na međunarodnoj sceni pokušava predstaviti kao bezbjednosni izazov, Kina je insistirala na povratku temeljima – zajedničkoj koristi. Njegove riječi bile su konkretan odgovor onima koji, kako je sam rekao, "trgovinske tokove tumače kroz optiku prijetnje".

To nije izolovana retorička poruka. I predsjednik Si Đinping je, povodom ovog jubileja, istakao da su Kina i Evropa "dvije velike civilizacije koje zagovaraju različitost, promovišu multipolarnost i podržavaju globalizaciju". Nema tu univerzalne poruke, ali ima dosljedne političke ponude – da se razlike ne pretvaraju u prepreke, nego u okvir saradnje.

U tom duhu treba čitati i ekonomske brojke koje potvrđuju ono što diplomatski govori ostavljaju naslutiti. Kina je od 2020. godine postala najvažniji trgovinski partner Evropske unije, sa ukupnim obimom robne razmjene koji je u 2024. premašio 785 milijardi dolara. Kina je danas drugi izvoznik na evropsko tržište, ali i treće najvažnije odredište za izvoz proizvoda iz EU. Na svakih 12 sekundi, jedan kontejner sa kineskom robom pristane u evropskoj luci. Samo luka Pirej u Grčkoj, koja je pod kineskim upravljanjem već više od decenije, postala je četvrta najveća kontejnerska luka u Evropi, sa više od 5 miliona TEU jedinica pretovara godišnje.

To su činjenice koje teško mogu stati u bezbjednosne matrice. Kada kineski solarni moduli postanu standard za obnovljive izvore energije, kada kompanije poput CATL investiraju u fabrike baterija u Njemačkoj, Mađarskoj ili Finskoj, kada se u Portugalu i Norveškoj otvaraju novi pogoni za "zelenu tranziciju" – jasno je da je riječ o saradnji u funkciji budućnosti, a ne o geopolitičkom nadigravanju.

Evropa i sopstveni izbor

Ipak, evropska pozicija nije uvijek bila jednostavna. Pritisnuta različitim interesima i transatlantskim odnosima, Evropska unija je nerijetko oscilirala između želje za otvorenošću i straha od ekonomske zavisnosti. Predsjednica Evropske komisije Ursula fon der Lajen nedavno je izjavila da EU "ne želi da se odvoji od Kine", već da teži "uravnoteženom, raznovrsnom i stabilnom" odnosu. Ta izjava nije trivijalna – ona je politički znak samosvijesti, izražen u trenutku kada su očekivanja išla u drugom pravcu.

Pogled iz Podgorice

Crna Gora je u mnogo manjoj mjeri učesnik, a mnogo većoj posmatrač globalnih odnosa. Ali to ne znači da ne razumije. Naprotiv. Zna šta znači kada se neko obraća bez prijetnje, bez očekivanja političkog svrstavanja, bez želje da bude shvaćen kao tutor. Upravo je takav kineski pristup uočljiv i u našim okvirima – od infrastrukturnih projekata poput auto-puta, preko donacija zdravstvenoj zaštiti, do obrazovnih stipendija koje se ne vežu za političke izjave, već za znanje i dugoročnost.

Crna Gora, iako mala, ima političko pamćenje. I zna da se odnosi ne mjere brojem zvaničnih posjeta, već osjećajem da se sagovorniku može vjerovati. Kinesko prisustvo na Balkanu, bez agresije, bez širenja modela, bez uslovljavanja, daje upravo taj osjećaj – da saradnja ne mora značiti pokornost.

Zato jubilej odnosa Kine i EU posmatramo i kao potvrdu da postoje partnerstva koja se ne temelje na ideologiji, nego na interesu, na stabilnosti i na prostoru za različitost. A za male zemlje, upravo ta vrsta odnosa jeste i ostaje najvrednija.

Evropa, naravno, ima pravo na rezervu. I Kina to ne osporava. Niti traži bezuslovnu saglasnost. Njena snaga ne leži u insistiranju, već u upornosti. U proteklih deset godina, kineske kompanije su investirale preko 100 milijardi eura u države članice EU. Uloženo je u proizvodne pogone, logističke centre, istraživačke institute i energetske objekte — bez zahtjeva za političkom saglasnošću.

Upravo u tome leži ono što Crna Gora vidi jasnije od mnogih. Male države su često prve koje osjete kada saradnja prerasta u nametanje. I zato znaju prepoznati kad toga nema.

U svijetu koji sve češće mjeri odnose prema stepenu saglasnosti, kinesko-evropska relacija nudi drugačiji obrazac: razlike koje traju, ali ne pucaju. Saradnja koja ne traži simboliku. Ekonomija koja ne zahtijeva uniformnost. I politika koja ne objašnjava sebe kroz tuđe slabosti.

Za Crnu Goru, to je podsjetnik da međunarodni odnosi još uvijek mogu da budu predvidivi, nenametljivi i dugoročni. A to nije malo – naročito u vremenu kada sve izgleda privremeno.