(Autor јe prevodilac i esejista)
Pitanje koje bi ovih dana moglo da padne na pamet nekom od građana zapadne parlamentarne demokratije – kojih, po gruboj procјeni, ima negde oko 2,3 milijarde (što čini manje od trećine svјetske populacije) – glasilo bi: "Kakve su šanse da se probudim u zemlji gdјe vlada fašizam?" To pitanje je utoliko aktuelnije što se uskoro održavaju izbori u SAD, gdјe cio demokratski sviјet sa zebnjom iščekuje njihove rezultate. U slučaju Trampove pobјede, to bi lako mogli da budu i poslednji izbori. Nakon prvog pitanja, pomenuti imaginarni građanin (recimo da je iz EU) mogao bi da postavi i drugo: "Kakvim zaštitnim mehanizmom raspolaže moja vlada da spriјeči fašizam?"
Evropski parlament je 2019. donio poslednju rezoluciju (od četiri u nizu), pod nazivom "Važnost evropskog sјećanja za budućnost Evrope", čiji je glavni cilj bio osuda totalitarnih režima i propagiranja mržnje. U osnovi, zajedničko tim rezolucijama jeste to što su, pod pojmom totalitarizma, nastojale da izjednače istorijsko iskustvo komunizma i fašizma. Kao što znamo, nakon Drugog svјetskog rata čitav svјetski demokratski poredak bio je zasnovan na Atlantskoj povelji, a sama EU (kroz razne svoje organizacione faze) stvorena je na antifašističkoj tradiciji. Stoga se pomenute rezolucije mogu smatrati onim što odista i jesu: retrospektivnim pokušajem da EU utvrdi svoj zajednički identitet svojevrsnim retuširanjem prošlosti, gdјe će njena uloga, kao objedinjavajućeg faktora u borbi protiv fašizma, u dobroj mјeri biti korigovana, da ne kažemo mitologizovana. Jer, između ostalog, gdјe su iz opšte slike ostalog, gde su iz opšte slike nestali svi oni silni kolaboranti i simpatizeri fašizma, kojih je svakako bilo?
Dakle, sama EU promoviše priču kako je moderna Evropa nastala u sveobuhvatnom otporu prema fašizmu, koji sada određuje njen identitet. U isto vriјeme, kao sunđerom iz kolektivnog sјećanja prebrisani su zločini liberalnog kapitalizma s kraja Drugog svјetskog rata (stotine hiljada Njemaca pobijenih u tepih-bombardovanju Drezdena i drugih gradova, kao i civilne žrtve u Japanu). I ne samo to. Druga važna komponenta savremenog evropskog identiteta je hladni rat, s liberalnim diјelom Evrope postrojenim nasuprot imperijalnom Sovjetskom Savezu (državni socijalizam). Ono što zvanična istorija EU tendenciozno prećutkuje jeste da se u to vriјeme kao prvi borac protiv Sovjetskog Saveza (i socijalizma uopšte) pojavljuje ne liberalizam, nego fašizam. Upravo iz tog čvora proizlazi i nauk o dva totalitarizma, koji države bivšeg sovjetskog bloka, gdјe je na vlasti krajnja desnica (poput Poljske i Mađarske) koriste za promovisanje teze da je komunizam opasniji neprijatelj od fašizma (u čemu se čak otvoreno služe retorikom i idejama samog fašizma). U krajnjoj konsekvenci, to bi značilo da ko god spominje tezu o dva totalitarizma čini to danas ne da bi se obračunao s fašizmom, već s komunizmom.
Po riјečima publiciste Zlatoja Martinova, značajni elementi današnjeg neofašizma manifestuju se, priјe svega, "u odbijanju svake čvršće nadnacionalne integracije, uz istovremeno zalaganje za ekskluzivni suverenizam nacije". Pošast populizma zahvatila je ne samo EU, nego i SAD. Iako eminentno američki, desničarski "alt-rajt" pokret raširio se Evropom, potpomognut autokratskim režimima od Putina do Orbana. Zabrinjavajuće je stanje u Belgiji, Holandiji, čak i u Švedskoj, čije vlade već stoje na ivici fašizma. Nema velike razlike između pokliča "Iber ales!" i "Učinimo Ameriku ponovo velikom!"
Na kraju, mogli bismo da odgovorimo i na ono pitanje s početka teksta: Ne, nema institucionalnog zaštitnog mehanizma protiv novog fašizma. Liberalna demokratija je u dubokoj krizi i teško se može odupriјeti izazovu "nove svјeže krvi" (kako sebe doživljavaju populisti). Istorija nas uči da sviјet oduviјek stoji tek na korak između pakla i čistilišta. Ako ga nešto spasava, to je svјesni napor pojedinca, koji najmanje što može da učini jeste da budno pazi na granice slobodnog i demokratskog društva, u kojem – ako ima sreće da je u onoj privilegovanoj trećini čovјečanstva – i sam živi. U tome je i suština savremenog antifašizma.
politika.rs
