Istorija Jevreja na području današnje Crne Gore nije dovoljno istražena. Istraživanja su bila fragmentarna u sklopu drugih naučnih obrada.

Istorija Jevreja je na ovim područjima traje dva milenijuma. Njihovi prvi tragovi javljaju u drevnoj Duklji čije se ruševine nalaze u neposrednoj blizini centra Podgorice, glavnog grada današnje Crne Gore. Ovaj veoma značajan urbani centar rimske provincije Prevalitane koje je u svom zenitu brojalo i preko 70 hiljada stanovnika u svojim nekropolama nam otkriva grobna mjesta za koja su arheolozi ustanovili da su pripadala Jevrejima, što nije nimalo čudno ako se ima u vidu veličina i značaj Duklje kao vojnog, trgovačkog i administrativnog središta sve do njegovog uništenja u razornom zemljotresu.

U srednjem vijeku, Jevreja je u granicama današnje Crne Gore bilo u onim krajevima koji su bili pod otomanskom vlašću i to posebno na području Novopazarskog sandzakata u današnjim Pljevljima, Plavu, Gusinju, Bijelom Polju i Beranama, kao i na području turskog primorja posebno u Ulcinju. Većina tog jevrejskog življa pripadalo je Sefardima koji su iz Španije i Portugala preko Bosne ili direktrno iz Carigrada početkom 16 vijeka došli u naše krajeve.

U Ulcunju je početkom 17 vijeka je živio djelovao, a pretpostavlja se da je tu sahranjen Šabataj Cevi. Čovjek koji je obilježio jedan dio svjetske kulturne baštine koji je svojom pojavom i svojim učenjem dao veliki doprinos, istoriji ne samo kod nas, već slobodno se može reći i u u svjetskim razmjerama. Ovaj čovjek natprosječne inteligencije i širokog obrazovanja proglasivši sebe novim “Mesijom”, ostavio je dubok trag koji i dan danas budi interesovanje ne samo naučnika i teologa, već i običnih ljudi, koji pokušavaju da istraže sve segmente njegovog djelovanja u Otomanskoj imperiji. Naravno, njegov uticaj se širio veoma brzo i van granica Otomanske imperije i njegovo ime se pominjalo sa respektom i poštovanjem u svim sinagogama tadašnjeg razvijenog svijeta.

Poznata češka medijavelistkinja Lenka Blehova Čelebič je nedavno objavila pionirski rad „Tragovi Jevreja u Boki Kotorskoj“ u kome naglašava uticaj Jevreja za razvoj trgovine u tim oblastima navodeći da u mnogim trgovačkim poslovima pariraju u to vrijeme dominantnim dubrovačkim trgovcima. Posebno u organizaciji međunarodne trgovine. Nakon ratova sa Napoleonom i okupacije Boke i dijela današnjeg crnogorskog primorja od strane Austrije, a kasnije Austro-Ugarske tom dijelu su se u ponovo u znatnijem broju pojavili predstavnici Jevrejske nacije. Bili su većinom koncentrisani u Kotoru, kao administrativnom središtu. Treba napomenuti da je u ovim krajevima Jevreja bilo i ranije. U Herceg Novom je, na potopljenom jevrejskom groblju, sahranjen poznati portugalski ljekar i pjesnik jevrejskog porijekla Isaije Koen, poznatiji po svom pjesničkom imenu Flavio Eborenze Didako Piro koji je u ovom gradu napisao knjigu o svom progonstvu.

O značaju, uticaju i poštovanju koje su zasluživali Jevreji u Boki slikovito govori podatak da je po naredbi kotorskog biskupa jedan dio groblja izdvojen za sahranjivanje Jevreja. Za parcelu je određen dio groblja u blizini glavnog ulaza u groblje i u neposrednoj blizini glavne grobljanske kapele. Groblje je danas u relativno dobrom stanju i redovno se održava.

Crna Gora se s ponosim može pohvaliti da spada u rijetka područja u Evropi na čijoj teritoriji nije bilo ni jednog koncentracionog ili sabirnog logora iz koga su Jevreji slati u logore smrti. Nažalost Gestapo je uspio da od septembra 1943, kada je Njemačka nakon kapitulacije Italije okupirala Crnu Goru, do februara 1944. identifikuje veći broj Jevreja koji su ostali u Crnoj Gori. Većina ih je u više manjih skupina odvedena prvo u logor na Sajmištu, a odatle u druge logore gdje su doživjeli sličnu sudbinu kao i ostali.

Nakon Drugog svjetskog rata u Crnoj Gori je ostao veoma mali broj Jevreja. Preživjeli su se većinom vratili nazad u svoja ranija prebivališta. U Crnoj Gori su ostali oni koje je na to naveo bračni status ili radne obaveze. Tačan broj Jevreja koji danas žive i rade u Crnoj Gori je teško odrediti jer se radi većinom o mješovitim brakovima.

Crna Gora je jedna od rijetkih zemalja i jedina u regionu u kojoj postoji zavidan medjuvjerski i medjureligijski sklad i nema javnog ispoljavanja antisemitizma i opšteg negativnog odnosa prema jevrejskom narodu i državi Izrael. Čak šta vise postoji visoko poštovanje prema jevrejskom narodu i njegovom doprinosu sjetskoj civilizaciji. Pojedinačni slučajevi nijesu odraz opšteg stanja kako je to slučaj u nekim zemljama regiona.

Od proglašenja nezavisnosti Crna Gora je sa Izraelom uspostavila diplomatske odnose. Izrael u Crnoj Gori predstavlja na nerezidentnoj osnovi ambasador kome je rezidentna država Srbija.

Jevrejska zajednica Crne Gore je najmlađa i vjerovatno najmanja jevrejska zajednica na svijetu. Odluka o formiranju donijeta je u junu 2011. u kući gospođe Đine Lazar u Herceg Novom. Zajednica je krajem jula iste godine registrovana kao udruženje građana i time stekla određeni pravni legitimitet. Veoma brzo nakon registracije imali smo čast da Crnu Goru i našu Zajednicu posjeti gospodin Jona Mecger vrhovni aškenaski rabin Izraela. Gospodina Mecgera su zajedno sa pratnjom i vodećim članovima zajednice primili najveći državni zvaničnici: predsjednici Države, Parlamenta i Vlade.

Krajem januara 2012. Jevrejska zajednica Crne Gore je sa Vladom potpisala ugovor o međusobnim odnosima, čime je jevrejska vjera priznata kao jedna od zvaničnih religija u državi sa svim pravima i obavezama koje iz toga proističu. Jevrejima je priznata puna autonomija u regulisanju svojih vjerskih i nacionalnih odnosa u mjeri u kojoj se to ne sukobljava sa zakonom.

Od svoje registracije rukovodstvo Zajednice na čelu sa Jašom Alfandarijem kao predsjednikom i Djordjem Raičevićem kao potpredsjednikom uspjela da obezbijedi osnovna sredstva za finansiranje nesmetanog rada, nama neophodnog poslovnog prostora, njegovog održavanja, kao i da organizuje skromne proslave svih praznika počevši od dočeka nove 5772 godine, preko Hanuke, Purima, Pesaha i svečane Seder večer organizovane tim povodom.

Zajednica i njeno rukovodstvo imaju još mnogo planova za budući rad među kojima se posebno ističe već započeta aktivnost na formiranji jevrejskog arhivskog fonda u okviru Državnog arhiva za koji nam je kotorska opština obećala adekvatan prostor.

Zajednica je zahvaljujući ažurnosti predsjednika i potpredsjednika stvorila uslove za dobru saradnju sa državnim institucijama, međunarodnim jevrejskim organizacijama i unijama, jevrejskim zajednicama u regionu, i svima sa kojima imamo zajedničke interese i moguće projekte.

Sigurni smo da će ova mala ali veoma agilna zajednica i ubuduće djelovati na ponos sveopšte jevrejske zajednice.

(Jevrejska zajednica Crne Gore)