Један од Радовановићевих радова / -фото: лазар ружић

Istraživanje graničnih područja umjetnosti

"Ispred vremena i izvan" naziv je izložbe postavljene u Galeriji Muzeja savremene umjetnosti Crne Gore koja se bavi stvaralaštvom Vladana Radovanovića (1932 - 2023), člana Mediale, čija umjetnička karijera je trajala sedam decenija

Kustosi izložbe "Ispred vremena i izvan" koja se može pogledati do 11. oktobra su Teodora Nikčević i Saša Janjić, koji su i govorili preksinoć na otvaranju.

Radovanović je bio jedan od najznačajnijih stvaralaca jugoslovenske i evropske avangarde, a publici u Podgorici predstavljena je multimedijalna postavka na kojoj su prezentovani njegovi najvažniji radovi, u kojima je povezao muziku, poeziju, vizuelne forme, nove medije i tehnologiju, razvijajući sopstvene koncepte poput vokovizuela, taktizona, projektizma i sintezijske umjetnosti. Postavku u Galeriji MSUCG čini oko 50 radova.

Nikčević je istakla da svako predstavljanje Radovanovićevog rada otkriva povezanost sa paralelnim praksama internacionalnih umjetnika i relevantnim umjetničkim tokovima, potvrđujući koliko je bio ispred svog vremena. Tako, neki ključni novomedijski radovi kasne za Radovanovićevim ostvarenjima iz 1970-ih, kaže ona.

– Čini se nepravednim da Radovanović, koji je rodonačelnik novih tendencija u umjetnosti, nije dobio zvaničnije mjesto, da nije postavljen kao autoritet u tom polju - rekla je Nikčević, napominjući da je velika uloga Janjića i MSU iz Beograda, privatnih i kolekcije porodice Radovanović, u kreiranju ove izložbe.

Duhovnost je danas avangarda

Janjić navodi da je Radovanović bio jedan od onih koji se trudio da istraži što je to što nas in-formira, od čega se sastoji ova realnost, što se kasnije reflektovalo na njegovo bavljenje prirodnim fenomenima.

– Bio je zainteresovan za otkrivanje novog, i to je ono što ga je pokretalo, što ga je tjeralo naprijed, i zašto je uvijek ostajao nov i mlad - kaže Janjić.

Kustos pažnju skreće i na njegov rad iz 2021. godine, u vrijeme pandemije Kovida, gdje se očituje umjetnikova fascinacija svemirom, ontološkim pitanjima uopšte, a koja sve nas definišu. Odnosno, upućuje posmatrača da pronađe ono nešto davno izgubljeno, da se ponovo poveže s prirodom, sa mentalnim.

– Tehnologija nam je dostupna, još malo pa ćemo štampati na vazduhu, ali vraćanje sebi, bavljenje duhovnošću je ono na čemu je Radovanović insistirao, i što je danas avangarda - rekao je Janjić.

Radovanović je ostavio za sobom ogroman korpus umjetničkih i teorijskih djela, a zvanična likovna kritika, uprkos tome, dugo je ignorisala taj rad, ističe Janjić. Pažnju publici skrenuo je na repliku Radovanovićevog rada "Pričinjavanja", a koji je možda i prvi konceptualni rad koji se bavi muzikom i akcijom - odnosno performansom, a za koji, kaže Janjić, muzičari navode da je možda čak i prva minimalistička kompozicija.

– Radovanović je stalno pokušavao da probije granice, da istraži nove medije, a jednom prilikom je rekao i da je to bio osnov rada "Medijale" na početku - istraživanje novih medija, o čemu svjedoče i njihove akcije, odnosno proto-performansi - rekao je Janjić. Potkrijepio je to potom u razgovoru s novinarima.

Radovanović je vrlo rano krenuo da istražuje granična područja umjetnosti, jer ga nijesu zanimale tradicionane forme ni u likovnoj umjetnosti ni u muzici, i zato je među prvima uključivao nove medije i nove načine umjetničkog izraza, kaže Janjić. Po njemu, Radovanovićevi najbolji radovi nastaju 1950-ih godina, gdje postoji jedinstvo u kojem riječ i zvuk formiraju "sliku" i obrnuto, uključujući sva čovjekova čula.