Božić i Nova godina su za mnoge period proslava – dobra prilika da se kupi svjetlucava nova odjeća ukrašena šljokicama.
Šljokičasta odjeća postaje uobičajenija u nekim djelovima svijeta čak i u drugim periodima godine – na primjer, u Južnoj Aziji, gdje praksa nošenja lehenge, duge haljine, i čoli, izvezene i često šljokičaste bluze, postaje sve češća.
Ali odjeća sa šljokicama ugrožava životnu sredinu, tvrde stručnjaci, i to iz više razloga.
1. Šljokice otpadaju
„Ne znam da li ste već nosili bilo šta sa šljokicama, ali ja jesam, i te stvari stalno otpadaju, naročito ako je odjeća iz brze modne industrije ili kupljena na popust u maloprodaji“, kaže Džejn Paton, menadžerka kampanje za plastiku i petrohemiju pri Centru za međunarodne zakone životne sredine.
„Otpadaju kad nekoga zagrlite, ili dok izlazite iz kola i ulazite u njih, ili čak samo dok hodate ili plešete. Otpadaju čak i tokom pranja.“
Isti je problem sa sitnijim, dječjim šljokicama. Oba se uglavnom prave od plastike sa metalnom reflektujućom prevlakom.
Jednom kad završe u slivniku, ostaće u životnoj sredini vjekovima, vjerovatno se vremenom raspadajući na još sitnije djelove.
„Zato što su šljokice sintetičke i načinjene od materijala koji gotovo sigurno sadrži toksične materijale, gdje god da završe – vazduh, voda, zemlja – predstavljaju potencijalnu opasnost“, kaže Džejn Paton.
„Mikroplastika je sveprisutan, monumentalan problem. Zato što je tako mala i kreće se lako, nemoguće ju je samo očistiti ili zauzdati.“
Naučnici su ove godine objelodanili da je mikroplastika pronađena čak i u svježem antarktičkom snijegu.
Biorazgradive šljokice su izumljene, ali se još ne proizvode masovno.
2. Kostimi za žurke su ultimativna jednokratna moda
Dobrotvorna organizacija Oksfam je 2019. godine anketirala 2.000 Britanki starosti između 18 i 55 godina, od kojih je 40 odsto reklo da će kupiti odjeću sa šljokicama za prazničnu sezonu.
Samo je četvrtina bila sigurna da će je ponovo nositi, a u prosjeku su ispitanice rekle da će nositi odjeću pet puta prije nego što je odlože.
Pet odsto je reklo da će odjeću baciti čim završe s njom, što je navelo Oksfam da izračuna da će 1,7 miliona komada praznične odjeće iz 2019. godine završiti na deponiji.
Jednom kad se nađu na deponiji, plastične šljokice će ostati tamo na neodređeno, ali su studije pokazale da tečni otpad koji ističe sa deponija sadrži i mikroplastiku.
Jedna grupa istraživača saopštila je da je njihova studija pružila dokaze da „deponije nije konačno odredište plastike, već potencijalni izvor mikroplastike“.
3. Neprodata odeća se baca
Viola Volgemut, menadžerka cirkularne ekonomije i toksičnih materija za Grinpis Njemačka, kaže da se 40 odsto artikala koje proizvede tekstilna industrija nikada ne proda.
Oni mogu da se pošalju drugim zemljama i tamo bace, kaže ona.
Odjeća ukrašena šljokicama je, neizbježno, u tim pošiljkama.
Viola Volgemut kaže da ih je viđala na pijacama polovne odjeće i deponijama u Keniji i Tanzaniji.
„Ne postoji regulativa za izvoz tekstilnog otpada. Takvi izvozi se maskiraju kao polovni tekstil i bacaju u siromašnim zemljama, gdje završavaju na deponijama ili u vodenim tokovima i zagađuju okolinu“, kaže ona.
„On nije zabranjen kao problematična supstanca, kao u slučaju drugih tipova otpada poput električnog ili plastičnog, prema Bazelskoj konvenciji.“
4. Sama izrada šljokica proizvodi otpad
Šljokice se isijecaju iz plastičnih ploča, a ono što ostane mora da se baci.
„Prije nekoliko godina, neke kompanije su pokušale da spale otpad u svojim pećima za spaljivanje“, kaže Džigneš Džagani, vlasnik tekstilne fabrike u indijskoj državi Gudžarat.
„I to je proizvelo toksični dim, a državni odbor za kontrolu zagađenja saznao je za to i natjerao kompanije da prestanu sa tim. Odlaganje takvog otpada zaista predstavlja izazov.“
Jedan od tvoraca kompostabilnih celuloznih šljokica, Elisa Brunato, kaže da je ispočetka pravila materijale iz kojih se isijecaju šljokice.
Da bi izbjegla ovaj problem, međutim, prešla je na pravljenje šljokica iz individualnih kalupa.
5. Šljokice se kače za sintetička vlakna
Problem nisu samo šljokice, već sintetički materijali za koje se obično one kače.
Prema Programu životne sredine Ujedinjenih nacija, oko 60 odsto materijala od kojih se pravi odjeća je plastika, kao što su poliester i akril, i svaki put kad se odjeća opere, ona odbacuje sićušna plastična mikrovlakna.
Ova vlakna pronalaze put do vodenih tokova i odatle u lanac ishrane.
Prema jednoj procjeni Međunarodne unije za konzervaciju prirode, sintetički tekstili su odgovorni za 35 odsto mikrovlakana koja se ispuštaju u okeane.
Džordž Harding iz Fondacije Promena tržišta, koja želi da se riješi probleme održivosti uz pomoć snage tržišta, kaže da upotreba plastičnih šljokica i vlakana u modnoj industriju (koji su potekli iz nafte ili gasa) takođe pokazuje „duboko ukorijenjenu zavisnost od industrije fosilnih goriva za sirovine“.
Predviđa se da će se proizvodnja odjeće skoro udvostručiti do 2030. godine, u odnosu na nivo iz 2015. godine, dodaje on, tako da će se „problem najvjerovatnije samo pogoršavati ako ne bude bilo krupnijih intervencija“.
