Naјuspјešniјi mladi naučnik u Crnoј Gori za 2023. godinu dr Balša Lubarda poručio јe u razgovoru za "Dan" da dolazi vriјeme "političke ekologiјe" i kod nas, kao i da su uslovi i resursi glavni faktori kada se govori o јazu između stanja u crnogorskoј nauci i na zapadu.
Lubardi јe nedavno uručena nagrada za rezultate koјe јe u nauci ostvario u kategoriјi naučnika do 30 godine života.
• Kao neko ko ima izuzetne rezultate prije 30 godine života, kako komentarišete situaciju u Crnoj Gori, gdje se spekuliše o hiljadama falsifikovanih diploma i gdje su stotine učenika, umjesto diskvalifikacije na eksternom ispitu, dobili visoke ocjene i upisivali fakultete poslije dva mjeseca?
To je svakako vrh ledenog brijega i jedan od mnogobrojnih problema školstva i, konzekventno, nauke u Crnoj Gori. Taj ledeni brijeg prožima i osnovno, srednje ali i visoko školstvo. U visokom smo značenje pojma plagijat otkrili tek prije desetak godina. Kasnije je prokazano publikovanje u predatorskim časopisima. Na redu je i publikovanje u časopisima koji uređuju i recenziraju naše kolege i prijatelji. Tu su i drugi problemi, poput birokratske indolentnosti koje mnoge naučne talente ostavlja u predvorju docenture, kao i bespotrebno čekanje na izbor u zvanje kada su uslovi već stečeni.
• Šta za Vas znači ovo priznanje koјe Vam јe nedavno uručila ministarka prosvјete, nauke i inovaciјa?
Da izbjegnemo kliše odgovore o "podsticaju za dalji rad i napredak" koji se podrazumijevaju, ovo priznanje za mene prevashodno znači – prepoznavanje. Nekoliko godina sam sticao znanja van Crne Gore, tako da je odjek ove nagrade značio, između ostalog, i da ljudi u nauci i van nje znaju da trenutno živim i stvaram u Crnoj Gori. Takođe, ova nagrada znači da je institucija za koju radim, Institut Damar, prepoznata kao relevantna naučna institucija. Zahvalan sam Ministarstvu nauke na prilici da budemo prepoznati, ali i na činjenici da moja nagrada znači i priliku da, kroz ovaj intervju, Vaši cijenjeni čitatelji saznaju nešto više o političkoj ekologiji.
• Školovali ste se i u inostranstvu. Kakva iskustva nosite tokom tih studiјa i koјe su to razlike u odnosu na Univerzitet u Crnoј Gori?
Osnovne i specijalističke studije završio sam na Univerzitetu Donja Gorica nakon čega sam, kao dobitnik Čivning stipendije Vlade Ujedinjenog Kraljevstva, magistrirao na Univerzitetu Aberistvit. Odmah potom, 2017, započeo sam doktorske studije na Centralnoevropskom univerzitetu u Beču. Doktorirao sam 2021. godine, iz svoje sobe u Podgorici, u koju sam se vratio zbog pandemije. Mimo školovanja, radio sam i kao predavač na matičnom univerzitetu ali i Univerzitetu u Klužu (Rumunija), te kao gostujući istraživač i predavač na Univerzitetu Kalifornija, u Berkliju, gdje sam boravio zahvaljujući Fulbrajt stipendiji američke vlade.
Kada se govori o razlici između naše i nauke na zapadu, neophodno јe početi od uslova i resursa. Nije teško biti informisan o trenutnom stanju u naučnoj oblasti kada imate pristup naučnim bazama, knjigama i člancima. U Crnoj Gori je to gotovo nemoguće: u najboljem slučaju, osuđeni ste na frustracije nastale preuzimanjem naučnih radova sa piratskih stranica, kao što su Library Genesis ili Sci-Hub. Pristup ozbiljnim naučnim bazama je vrlo skup za institucije, a i kada tog pristupa ima, upitno je koliko se on zaista i koristi. Druga ključna razlika je u poznavanju metodologije, tj. metodološkoj potkovanosti koju mahom dobijate u inostranstvu. Treća je pak u simboličkoj uštogljenosti akademske profesije u Crnoj Gori, pojavi koja je karakteristična i za mnogo širi geografski prostor, ali koja predstavlja i ozbiljnu prepreku podjeli znanja i naučnoj saradnji. I mentorstvo se uči. Četvrta razlika je u vremenskom trajanju doktorata, ali i "zatrpavanju" doktoranada nastavom koja ih onemogućava da se fokusiraju na sopstveno istraživanje. Mogli bismo nastaviti sa nabrajanjem razlika: ipak, jaz između nauke u svijetu i u Crnoj Gori se svakako smanjuje u proteklim godinama, dijelom i zbog krize u globalnoj akademiji.
• Smatrate li da Crna Gora dovoljno ulaže u nauku?
Ni blizu koliko u službene automobile. Zbilju na stranu, nauka, obrazovanje i kultura su oduvijek bili marginalne i politički neisplative teme u našim postsocijalističkim društvima. U proteklih desetak godina, čini mi se da je sistemsko bavljenje naukom postalo znatno ozbiljnije, što se vidi i u broju inicijativa i podsticaja. Međutim, nedostaje kontinuitet: programi podrške doktorandima su klasičan primjer kratkoročne mjere podsticaja i, samim tim, mjere u kojoj su uživali samo oni koji su započeli doktorske studije dok je program stipendiranja bio na snazi. Dakle, da bi kontinuitet postojao, potrebno je imati sredstva. Takođe, sistem treba da bude još otvoreniji za inpute naučne zajednice. Nauka ipak nije "jedna", već različite naučne oblasti generišu i različite potrebe. Prepoznavanje tih različitih potreba kroz programe podsticaja tek treba da se dogodi.
