Poljoprivreda i ruralni razvoj su ključni za budućnost i održivi razvoj pašnjaka i katuna Sinjajevine, a potrebno je pružiti podršku lokalnoj zajednici koja i dalje održava tradicionalnu poljoprivrednu praksu na katunima, posebno zbog njihove jedinstvene vrijednosti u smislu kvaliteta proizvoda i ekološke održivosti, jedna je od preporuka koje su proizašle sa završna konferencije evropskog projekta IRIS „Nadahnjujuće ruralno naslijeđe: Održive prakse zaštite i očuvanja planinskih pejzaža i sjećanja“ održana je u Kolašinu proteklog oktobra. Grupa od 50 stručnjaka iz Francuske, Italije, Španije, Ujedinjenog Kraljevstva, Hrvatske, Italije, Albanije i Crne Gore konstatovala je da na Sinjajevini postoje različiti oblici svojine i prava korišćenja zemljišta, ali je ipak veliki dio zemljišta zajednički, kojim se upravlja po običajnom pravu, koje nije prepoznato u formalnom pravnom sistemu.
Stoga, predlog je da se poboljša situacija u vezi sa pitanjima prava svojine i korišćenja zemljište kroz:
- Izmjene postojećih zakona: Zakona o svojinsko-pravnim odnosima i Zakona o državnoj imovini, moguće u budućnosti i kroz stvaranje Nacionalne zemljišne koalicije, koja je trenutno u fazi izrade strategije, u korist katuna Crne Gore.
- Donošenje novog zakona Lex specialis, Zakona o katunima
- Dokumentovanje i ponovno traženje prava vlasništva/ korišćenja od strane onih koji to najviše žele i sa najvećim šansama da dobiju takva potraživanja, tako da to može da postane presedan, a samim tim i model za druga buduća potraživanja prava na zemljište zajednica.
- Javni konkursi za pašnjake koji su formalno državni ili opštinski trebali bi da sadrže kriterijume koji bi davali prednost sadašnjim tradicionalnim korisnicima, a strance stavljali u nepovoljniji položaj pred lokalnim zajednicama.
- Stalno uzimati u obzir tradicionalne strukture upravljanja koje bi trebalo da budu prisutne kao opcija u postojećim javnim tenderima za državno/opštinsko zemljište, ili za raspoloživa sredstva iz poljoprivrednog budžeta. Na primjer, direktive EU za drugi uzastopni programski period prepoznaju I stimulišu kolektivni pristup (npr. pastirska dobra ili koordinisane akcije) kao način da se postigne veća efikasnost u zaštiti životne sredine u poljoprivredi.
Pravne preporuke za Sinjajevinu bile bi da se pronađu inovativni načini za održavanje tradicionalnih praksi tako što će se ugraditi u postojeći pravni okvir, jer su katuni najbolji primjer održivog korišćenja prirodnih resursa. Istovremeno, novi pravni okviri prilagođeni integralnoj zaštiti i unaprjeđenju katuna su takođe još jedan mogući važan put.
