Kompaniјa Tu Montenegro (TM) ima potenciјala i sa raspoloživim kapacitetima i značaјnim ograničenjima uspјela јe da se izbori za poziciјu na tržištu. Takođe, nacionalni avio-prevoznik ima budućnost, ali јe ona u direktnoј vezi sa stavom vlasnika, kazao јe u intervјuu za "Dan" član odbora direktora Tu Montenegra Vuk Stoјanović. Istakao јe i da јe teško očekivati da TM posluјe pozitivno, ali da bi i to bilo moguće sa 200-250 zaposlenih uz cјelogodišnje raspolaganje sa četiri aviona.
• Kakvo je generalno stanje u kompaniji Tu Montenegro, nakon skoro dvije godine od osnivanja, i da li ta kompanija, prema Vašem mišljenju, ima budućnost? Šta treba da se promijeni u vođenju ili rukovođenju ovom kompanijom da bi bila uspješna i da bi rekli da je bio pravi potez njeno osnivanje?
Nije jednostavno okarakterisati trenutno stanje kompanije, a da pritom ne bude pogrešno protumačeno. Ono što se definitivno može reći jeste da kompanija ima potencijal, te da je sa raspoloživim kapacitetima i značajnim ograničenjima, uspjela da se izbori za poziciju na tržištu. Postoje različiti kriterijumi na osnovu kojih se može okarakterisati rezultat i stanje u kompaniji. Finansijski rezultat svakako jeste jedan od njih, međutim, prema mojoj procjeni nije i najvažniji. Uzimajući u obzir da je kompaniji u protekloj godini realizovala više hiljada bezbjednih operacija, na kojima je prevezeno 350.000 putnika, definitivno daje drugačiju sliku u odnosu na posmatranje samo bilansnog iskaza rezultata. Er Montenegro je nacionalni prevoznik, i kao takav ne mora nužno da ostvaruje profit, iako je to poželjno, dok god ostvaruje sve one efekte koji se od nacionalnog vazdušnog prevoznika očekuju, a koji donose mnogo veće pozitivne efekte. U suštini, najvažnije јe definisati upravo te efekte koje kompanija ima na ostatak privrednih, društvenih i, u konačnom, međunarodnih tokova. Smatram da kompanija ima značajan prostor za unapređenje u tom pravcu. Dakle, moj zaključak je da je stanje u kompaniji, sa aspekta komercijalnih pokazatalja, zaista dobro u odnosu na sva ograničenja, dok je sa aspekta svrsishodnosti njenog postojanja neophodno uložiti značajne napore kako bi došlo de neophodnih unapređenja.
Kompanija definitivno ima budućnost, međutim, njena budućnost je u direktnoj vezi sa stavom vlasnika u smislu tretmana koji će obezbijediti za kompaniju. U nedostatku razumijevanja vlasnika, u kojem bi izostala adekvatna podrška koja podrazumijeva nastavak započetog ulaganja, razvoj, a samim tim i opstanak kompanije definitivno nije moguć.
Kako bi kompanija bila uspješna, prije svega je neophodno da Vlada zauzme stav o tome šta se od kompanije očekuje, i da u tom smislu usvoji strateški plan razvoja za jasno definisanim fudbekom (feedback) koji kompanija treba da isporuči. Odgovaranje tako definisanim zahtjevima iziskuje upravljanje na najvišem stručnom i profesionalnom nivou. Kompanija već raspolaže određenim kadrovima koji su na izuzetnom nivou, a na što ukazuju hiljade realizovanih operacija i sada već stotine hiljada prevezenih putnika. Svakako, kompaniju je neophodno dodatno kadrovski pojačati, a iz razloga što iako se jasno vidi da su jednom dijelu dominirali meritokratski kriterijumi, definitivno postoji i nemali broj slučajeva u kojima takvi kriterijumi nijesu bili prioritetni.
U situaciji koja nas je zadesila, ne uzimajući u obzir ispravnost redosljeda poteza, svakako je osnivanje kompanije dobar potez, a iz razloga što je u suprotnom očigledno ne bismo imali.
• Sa kolikim minusom će TM završiti ovu godinu? Da li je uopšte izvodljivo da nacionalni avio-prevoznik u CG posluje pozitivno ili je minus u poslovanju neminovnost? Ako jeste, šta je potrebno za to? Koliko je potrebno aviona, radnika i letova da bi TM mogao da posluje profitabilno?
Ne bih volio da dam neki podatak koji je neprecizan povodom rezultata u 2022. godini. Podaci koji su do ovog trenutka obrađeni i shodno preliminarnim izvještajima, u koje sam imao uvid, mogu reći da se očekuje finansijski rezultat koji je značajno bolji od prošlogodišnjeg. Vjerujem da je preliminarni izvještaj menadžmenta sačinjen sa visokim nivoom preciznosti. U godini koja je značajno pogodila vazdušni saobraćaj sa više aspekata, smatram da konačni rezultat, iako negativan, treba biti okarakterisan kao uspješan.
Moguće je da crnogorski nacionalni prevoznik posluje pozitivno, međutim, za tako nešto neophodno je da postoje određeni uslovi od kojih neki definitivno nijesu u domenu uticaja ni kompanije ni Vlade. Prije svega, neophodno je shvatiti da crnogorski nacionalni vazdušni prevoznik ne može da se posmatra kao profitni centar. On može biti profitabilan pod određenim okolnostima u datoj godini, međutim, gotovo je nemoguće osloniti se na kontinuirani trend profitabilnosti iz prostog razloga što je isuviše eksternih faktora koji su ne mogu predvidjeti. Svjedoci smo nekoliko kriza tokom posljednjih 15-ak godina koje su najviše štete nanijele upravo vazdušnim prevoznicima.
Nije suština definisati potrebe koje dovode kompaniju u zonu profitabilnosti, jer je ta kategorija vrlo fluidna u ovom biznisu, već definisati kapacitete i resurse koj optimiziraju svrsishodnost kompanije u punom smislu značenja nacionalnog prevoznika. Ukoliko posmatramo kompaniju iz tog ugla, prilično sigurno mogu reći da kompanija neophodno na cjelogodišnjem nivou mora raspolagati sa najmanje četiri vazduhoplova, uz dodatni najam većeg aviona tokom ljetnje turističke sezone. Tako strukturirana kompanija iziskivala bi 220-250 zaposlenih, i imala šansu da dodje do profitabilnog poslovanja.
• Smatrate li da država treba na godišnjem nivou da izdvaja određena sredstva za TM kako bi on povezivao CG sa ostatkom Evrope, kada za to nemaju interes inostrani avio-prevoznici? I da li bi država to jasno trebala da saopšti građanima?
Prije svega, prilično sam siguran da je nacionalna avio-kompanija za državu i finansijski povoljnija opcija, kada je u pitanju održavanje redovnog saobraćaja na cjelogodišnjem nivou, u odnosu da takvu uslugu kupuje od stranih prevoznika. Osim toga postoje i drugi, prema mojoj procjeni, značajniji elementi koji govore u prilog održavanju sopstvenog prevozioca u odnosu na angažovanje stranaca. Prije svega, tu su faktor bezbjednosti, prilagodljivosti, podrške privredi i turizmu, spoljnotrgovinski suficit i mnogi drugi. Nacionalni prevoznik se pokazao kao neophodnost za Crnu Goru, prije svega zbog izuzetno izražene sezonalnosti, pa je tokom mjeseci izvan ljetnje turističke sezone, bez domaće avio-kompanije, Crna Gora gotovo nedostupna. Nerazvijen prekomorski saobraćaj, uz trenutno stanje drumske i željezničke infrastrukture, definitivno ide u prilog mišljenju da je nacionalna kompanija neophodna, i čini se da će takvo stanje biti još dugi niz godina. Dakle, smatram da država apsolutno treba da izdvaja određena sredstva za avio-kompaniju, međutim ta sredstva moraju biti kontrolisana i sa jasnom namjenom. Izdvajanje sredstava za ulaganje u flotu, razvoj destinacija i saniranje posljedica izazvanih krizama svakako podržavam, dok se ne mogu saglasiti sa izdvajanjem sredstava poreskih obveznika za saniranje gubitaka koji su rezultat lošeg rukovođenja i nedomaćinskog ponašanja, finansiranje zarada i nepotrebnih izdataka. Svakako, da država treba da zauzme stav po tom pitanju i građanima ukaže zašto, na koji način i koje svrhe finansira kompaniju, sa jasnim objašnjenjem benefita koje komapanija donosi, a koji moraju biti veći od budžetskih izdataka.
