Kako je navedeno u odgovoru za portal Dan iz UIKS-a, kapacitet ovog objekta, koji je iznosio 292 mjesta, rekonstrukcijom i adaptacijom prostorija koji su ranije bile predviđene za potrebe Sektora za zdravstvenu zaštitu, povećan je i sada osposobljen za smještaj 330 pritvorenih lica
Kako je portal Dan i ranije pisao, UIKS je organizovao boravak pomenutih lica u istrazi tako da je što manja šansa da dođe do sukoba pripadnika suprostavljenih klanova. Treba naglasiti da se zatvorski službenici vrlo često nalaze u situaciji da rade pod uslovima velike popunjenosti zatvora, što donosi sa sobom dodatni rizik i pritisak.
Tokom brojnih suđenja u različitim predmetima, koja se vode pred sudom, sve češće od advokata iz redova odbrane čujemo da se istražni pritvor pretvorio u kaznu. U sudnici je više puta ukazano na to da odbijanjem jemstva i neukidanjem pritvora čak i do tri godine neka lica provedu u pritvoru i ako je, u nekim slučajevima, kazna koja im je zakonom zaprijećenja manja od toga.
Optuženi i advokati sve češće u obraćanju sudu navode da su sve teži uslovi za boravak u takozvanu "istragu", naglašavajući da zbog toga trpe i članovi porodica koji dolaze u posjetu. Pored toga, više puta pred sudom se moglo čuti negodovanje povodom odbijanja ukidanja pritvora uz određivanje mjera nadzora, uz navode od strane optuženih i advokata da se stiče utisak da se zahtjevi za ukidanje pritvora ne čitaju, već da se samo kopira prethodno rešenje o produženju istog.
"PREKOMJERNA POPUNJENOST NEGATIVNO UTIČE NA PRITVORENIKE":
Advokat Damir Lekić u razgovoru za portal Dan ukazao je na problem neukidanja istražnoig pritvora koji je, kako smatra on i većina advokata koji se se izjasnili u sudnici više puta a o kojim ročištima redovno izvještava portal Dan, doveo do prepopunjenosti zatvora.
- Popunjenost kapaciteta istražnog zatvora, naročito ovaj veći, prekomjeran, kakav je trenutno u Upravi za izvršenje krivičnih sankcija Podgorica, Spuž, utiče nimalo povoljno po pritvorenike i to sa bilo kojeg aspekta, a naročito u vezi zaštite njihovih elemetarnih ljudskih prava i osnovnih sloboda kao lica lišenih slobode, te zabrane torture, mučenja, neljudskog i ponižavajućeg postupanja i kažnjavanja. Nažalost istražni zatvor Uprave za izvršenje krivičnih sankcija Podgorica, Spuž izgrađen je davno i od tada njegovi kapaciteti nisu proširivani u suštinskom smislu. On se takođe nije suštinski razvijao, niti na bilo koji način evoluirao u smislu praćenja Svjetskih i Evropskih standarda koji se odnose na zaštitu elementarnih ljudskih prava i osnovnih sloboda lica lišenih slobode, kao i tretmana i boravka pritvorenih lica u njemu. Mogu slobodno reći da je maltene ostao na istovjetnom nivou od početka njegovog rada i djelovanja, te da se nije poboljšavao, naprotiv, uslovi u njemu su se samo pogoršavali, a i dalje se pogoršavaju - navodi advokat Lekić.
Advokat dodaje da je opštepoznata je činjenica da prostorije u kojima borave pritvorena lica ne ispunjavaju ni onaj mimimum standarda koji je neophodan da ispunjavaju na osnovu pozitivnog zakonodavstva koje se primjenjuje u Crnoj Gori, a naročito ne na osnovu opšteprihvaćenih međunarodnih dokumenata, kao što je to Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
- Uglavnom, radi se o malim neuslovnim prostorijama koje su predviđene za par pritvorenika ili malo više od par, a u kojima trenutno u većini njih sad nažalost boravi čak i do 12 i više pritvorenih lica, a što je i više nego nedozvoljeno. Suvišno je govoriti o uslovima u prostoriji u kojoj se nalazi toliko velik broj pritvorenika, a one su predviđene samo za par njih i malo više od par. Evropski sud za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u Strazburu donio je više presuda kojim je kod ove činjenice utvrđivao kršenje ljudskih prava i osnovni sloboda u korist pritvorenih lica, a na štetu država, detaljno navodeći koliko pritvorenih lica može da boravi u prostorijama određenih površina, ali to očigledno naše državne organe nimalo ne interesuje, jer iako je njima poznata ova praksa pomenutog suda, oni po tom pitanju ništa ne mijenjaju, već naprotiv, konstano nastavljaju sa istom praksom pretrpavanja istražnog zatvora i njegovih prostorija - ukazuje Lekić.
"DJELOVANJE SLUŽBENIKA OTEŽANO, POSJETE MUKOTRPNE"
Advokat Lekić dodaje da "ovako pretrpavanje stvara višestruke probleme i na drugim poljima djelovanja istražnog zatvora Uprave za izvršenje krivičnih sankcija Podgorica, Spuž".
- Naime, stvaraju se velike gužve i djelovanje službenika je izuzetno otežano i usporeno po svakom pitanju. Redovne i vanredne posjete koje ostvaruju srodnici pritvorenih lica i druga lica su izuzetno mukotrpne, jer se stvaraju veoma dugi redovi posjetilaca usljed kojih redova nastupi čekanje koje traje izuzetno dugo, i nerijetko se dešava, da posjetioci pristupe u ranim jutarnjim časovima, a da posjetu ostvare pred sam istek redovnog radnog vremena ili čak i po isteku redovnog radnog vremena, pri čemu se nerijetko dešava da usljed tolikog dugog čekanja posjetioci i odustanu od stvarivanja prava na posjetu, pa uopšte i ne dođe do njene realizacije, a koje nisu samo važne zbog viđanja pritvorenih lica od strane njihovoh srodnika i drugih lica, već i zbog dostavljanja elemantarnih i osnovnih potrepština istima i drugo - naglašava on.
Advokat Lekić ističe da ovaj problem posebno dolazi do izražaja kada su u pitanju branioci – pravo na odbranu pritvorenih lica i pripremanja odbrana za ročišta glavnog pretresa.
"SUD IMA VIŠE NAČINA DA POMOGNE, ALI TO NE ČINI":
U istražnom pritvoru, po osnovu jednog predmeta, pritvorenik može da provede tri godine, u okviru kojeg je po Zakonu Crne Gore, predviđeno da ako od trena podizanja optužnice do isteka pomenutog vremena nema presude, osumnjičena lica se puštaju na slobodu, dok se sudski postupak nastavlja.
Lekić smatra da su ovo su neke od negativnih nuspojava ogromne prebukiranosti istražnog zatvora Uprave za izvršenje krivičnih sankcija Podgorica, Spuž.
- Nadležni organi na ovakve načine pokušavaju da riješe probleme prebukiranisti, ali nažalost ovakvi načini su sve samo ne dobri. Istima se na više načina krše prava pritvorenih lica koja borave u istražnom zatvoru. U svemu ovome ni sam sud koji je nadležan za određivanje pritvora iako ima više načina da pomogne to ne čini. Nažalost skoro najveći broj slučajeva u kojima se sudu podnese predlog za određivanje pritvora, on ga prihvati i odredi pritvor iako istine radi, veći broj tih predloga i nije baš osnovan pa sud iste slobodno može odbiti kao neosnovane ili pak može izreći neke druge mjera nadzora. Pri tome još je gore što nakon toga, a kod takvog stanja stvari, sud drugog stepena odbije žalbu odbrane kao neosnovanu, pa ta rješenja o određivanju pritvora ostanu na snazi, nakon čega se pritvor nažalost šablonski produžava - dodaje on.
Naglašava da "sudovi u ovakvoj situaciji imaju višestruk značaj i ulogu, a koju oni ili neće da prepoznaju ili je ne vide".
- Naime, kao što sam to rekao, veliki broj predloga za određivanje pritvora podnese nadležno državno tužilaštvo i to čak i za neke slobodno se može reći bagatelne slučajeve kada je pritvor nepotreban, a na sudu je da procijeni sve okolnosti slučaja i da ocijeni da li da prihvati taj predlog ili da ga odbije ili pak da izrekne neku mjeru nadzora. Nažalost sudovi najčešće iako ne bi trebalo pribjegavaju određivanju pritvora, iako bi se svrha i suština pritvora u svemu mogla postići i izricanjem jedne ili više mjera nadzora ili jednostavnim odbijanjem predloga za određivanje pritvora- navodi Lekić.
Dodaje: "Dokle god postoji takva praksa sudova u Crnoj Gori iskreno mislim pa čak i da se izgrade i još nekoliko istražnih zatvora i u njima bi se ubrzo počeo javljajti problem prebukiranosti, a sve kod činjenice da je određivanje, a naročito konstantno produžavanje pritvora u nekim situacijama i više nego nepotrebno, a što je jasno naznačio i sam zakonodavac u procesnom krivičnom zakoniku".
- Određivanje i produžavanje pritvora se toliko šablonski i nepotrebno često primjenjuje od strane sudova u Crnoj Gori da oni uopšte ne vode računa da isti ti sudovi kasnije u konačnom mogu da izreknu dosta blaže kazne od onog vremena koje su pritvorena lica provela u pritvoru, ili pak da pritvorena lica koja su dugo vremena provela u pritvor mogu biti oslobođena od optužbe, kada ta lica imaju pravo na višestruke novčane iznose po osnovu naknade nematerijelne štete, što takođe nisu nerijetke situacije. Ono što je takođe porazno je činjenica da sudovi pritvor primjenjuju kao pravilo, a ne kao izuzetak, kako je to propisano procesnim krivičnim zakonikom, pa takvim postupanjem stvaraju situacije u kojima pritvori traju izuzetno dugo da se čak suštinski pretvore u kaznu i prekrši se pretpostavka nevinosti, a što ne bi smjelo da se dogodi, pa kod te okolnosti, te straha od eventualne naknade štete koju mogu da ostvare pritvorena lica usljed donošenja objektivnih i zakonitih odluka od strane sudova i eventualnog prepoznavanja njihovog nezakonitog rada, oni umjesto uz zdrav rezon da donesu povoljne i zakonite odluke po okrivljene oni ih ipak osuđuju na kazne zatvora u onom vremenu koje su oni priveli u istražnom zatvoru - stav je advokata.
Poručuje da sve ovo negativno utiče na odbranu i na prava pritvorenih lica u krivičnom postupku, a kod ovakvog postupanja Uprave za izvršenje krivičnih sanckija Podgorica, Spuž i sudova uvjek postoji opasnost da nastupi njihova višestruka odgovornost za štetu koja je nenadoknadiva kod pritvorenih lica, i njeno nastupanje se kod ovakvog stanja stvari uvjek nalazi na samoj ivici, koju nerijetko i pređe, kada ona nastupi, a kada se pritvorena lica nažalost nađu u “mat poziciji”.
"GUŽVA U ISTRAŽNOM ZATVORU OTEŽAVA I PRAVO NA ODBRANU":
- Naime, zbog ovolike prebukiranosti stvaraju se ogromne gužve u advokatskim prostorijama u kojima pritvorena lica obavljaju povjerljive razgovore sa advokatima, a usljed kojih se nerijetko dešava da advokati čekaju čak i satima dok se ne izvede njihov klijent od strane službenika koji se kao pritvoreno lice nalazi u istražnom zatvoru. Ovo čekanje je zaista i više nego iscrpljujuće, jer se više sati zna samo stojati u jednom mjestu, kada se samo čeka na milost službenika ili na stvaranje uslova da se izvede pritvoreno lice koje treba da porazgovara sa advokatom u vezi problematike koja se odnosi na krivični postupak povodom kojeg se to lice i nalazi u istražnom zatvoru, odnosno problematike koja se odnosi na spremanje odbrane za ročište glavnog pretresa - ukazuje advokat.
Dodaje da se "nažalost ovdje nerijetko dešava da usljed višesatnog čekanja advokati odustanu od ostvarivanja prava na posjetu kada napuštaju istražni zatvor ili jednostavno redovno vrijeme predviđeno za rad istekne pa advokati usljed isteka radnog vremena moraju napusitit istražni zatvor".
- Kada i u jednoj i u drugoj situaciji ne uspiju da ostvare pravo na posjetu, odnosno ne vide svog klijenta koji se kao pritvoreno lice nalazi u istražnom zatvoru, a takođe, tada se nerijetko desi da je sjutradan zakazano ročište glavnog pretresa, pa kod činjenice da branilac iz pomenutih razloga nije ostvario pravo na posjetu prethodnog dana, to se on i njegov klijent nisu na adekvatan način pripremili za iznošenje odbrane na ročištu glavnog pretresa ili pak isti se nisu pripremili za neku drugu fazu ročišta glavnog pretresa ili za neku drugu fazu krivičnog postupka, što je u 21 vijeku i više nego nedopustivo i porazno, ali je nažalost kod nas ovo nerijetka pojava - smatra Lekić.
Dodaje da treba da se ima u vidu da advokati sa svojim klijentima koji se kao pritvorena lica nalaze u istražnom zatvoru ostvaruju pravo na povjerljiv razgovor, ali zbog uslova u prostorijama u kojima se odvijaju ovi razgovori oni su sve osim povjerljivi, što je takođe porazno i nedopustivo.
- Pri tome treba da se ima u vidu da je ovakva situacija i kod činjenice da u istražnom zatvoru, zavisno od toga da li se ili ne ostvaruju i redovne ili venredne posjete od strane drugih lica, trenutno postoje čak četiri prostorije u kojima advokati mogu da razgovaraju sa pritvorenim licima. Ali bez obzira na to, situacija je identična. Povjerljivost ne postoji, Gužva je velika. Čeka se satima - poručuje advokat Damir Lekić.
"PRITVORENIKE PREBACUJU U ZATVOR BIJELO POLJE, BEZ PRAVA NA ŽALBU":
Lekić je naveo da je "tolika prebukiranost istražnog zatvora da se određena lica premještaju u određene druge djelove zatvora koji uopšte nisu predviđeni za istražni zatvor, kao i u druge zatvore na teritoriji Crne Gore".
- Tako nerijetka je praksa u posljednjim godinama da se pritvorenici premještaju u Zatvor za kratke kazne, koji dio zatvora je predviđen za izdržavanje kazni od strane osuđenika koji su oduđeni na kazne zatvora u trajanju do 6 mjeseci. Dakle, pritvorenici se premještaju u dio zatvora koji je predviđen za zatvorenike, i za izdržavanje kazne, a ne za izdržavanje pritvora, a u kojima su uslovi i procedure u potpunosti drugačije, a što takođe nije u skladu sa zakonom i prihvaćenim međunarodnim dokumentima, a u kojim prostorijama takođe boravi veliki broj pritvorenika i zatvorenika i to zajedno i to mnogo veći broj od onog dozvoljenog - naglašava Lekić.
Advokat dodaje da je "posebno upečatljiva, a i porazna činjenica da je određeni broj pritvorenika usljed ove prebukiranosti, uz odluke bez bilo kakvog prava na žabu, te pri činjenici da se radi o krivičnim postupcima koji se nalaze u nadležnosti sudova iz južne i centralne regija, pa čak bez obzira i na prebivalište okrivljenih, premještan iz istražnog zatvora Uprave za izvršenje krivičnih sankcija Podgorica, Spuž u istražni zatvor Uprave za izvršenje krivičnih sankcija Bijelo Polje kada tek nastaju veliki problemi koji se odnose na ostvarivanje posjeta od strane srodnika, drugih lica, a naročito advokata".
- Naime, ova pritvorna lica koja su, uz odluke na koje ne postoji bilo kakvo pravo žalbu, premještena u Bijelom Polju, imaju krivične postupke za koje nisu nadležni sudovi za koje je za izdržavanje pritvora nadležan istražni zatvor Uprave za izvršenje krivičnih sankcija Bijelo Polje, već onaj u Podgorici, Spužu, pri čemu ta lica nemaju ni prebivalište u bilo kojoj opštini na sjeveru, a što je očigledno i manje važno, budući da su ona tamo premještana samo zato što u ovom istražnom zatvoru u Podgorici, Spužu po kazivanju nadležnih za njih navodno nema bilo kakvog mjesta. Takođe, ove odluke o premještaju i selekciji pritvorenika su izuzetno neobične, pa iako po kazivanju nadležnih iz Uprave za izvršenje krivičnih sanckija Podgorica, Spuž za neka pritvorena lica u toj upravi više nema nimalo mjesta, za neka druga koja su pristigla zajedno sa njima ili neposredno odmah nakon njih, iako se brojčano stanje nije drastično promijenilo (jer se radi o izuzetno kratkom vremenskom periodu), itekako ima mjesta i ona su iako su neka prethodna neposredno prije njih premještena u Bijelo Polje, bez problema smještana u Podgorici, Spužu, što je zaista iznenađujuće i neobično. Na pitanja upućena nadležnim u pomenutoj upravi da objasni takve odluke i takvu selekciju u vezi vršenja premještaja, ne dobija se valjan odgovor - pojašnjava Lekić.
Smatra da ovaj premještaj takođe ima višestruke posljedice u negativnom smislu.
--Srodnici koji namjeravaju da ostvare pravo na posjetu treba da putuju u Bijelo Polje. Dakle, iz južne i centralne regije moraju da putuju u sjevernu regiju, što nije nimalo kratak put, koji uključuje i povratak kući, a što se posebno odnosno na advokate koji zarad ostvarivanja prava na posjete i prava na obavljanje povjerljivog razgovora i spremanja za postupak, takođe moraju vrlo često da putuju za Bijelo Polje, što umnogome otežava posao i pravo na efikasnu i djelotvornu odbranu koja treba da buda zajamčena okrivljenima u krivičnom postupku, a naročito onima koji su lišeni slobode. Nadležnosti zakodovac nije propisao bez razloga - kazao je advokat.
Dodaje da "kada se zasniva nadležnost u sjevernoj regiji logičnije je da postupaju i advokati iz te regije, pa i pored činjenice što okrivljeni imaju pravo da izaberu branioca iz bilo koje regije, ali svakako zarad svakodnevnog fukcionisanja, te ostvarivanja prava na efikasnu i djelotvornu odbranu, kao i zbog racionalizacije troškova postupka, logika ipak nalaže da u nekim uobičajnim i trivijalnim postupcima odbranu pruža advokat sa sjedištem suda koji je nadležan za vođenje postupka, a što se odnosi i na istražni zatvor, pa i pri činjenici, kako sam to već rekao, da okrivljeni zaista ima pravo da izabere branioca kojeg želi, pa i onog iz regije iz koje želi".
- Ono što je ovdje posebno važno naglasiti je činjenica da ove odluke o premještaju nastupaju kasnije, nakon određenog vremena koje pritvorena lica ipak provedu u istražnom zatvoru Uprave za izvršenje krivičnih sankcija Podgorica, Spuž i to iznenada, bez bilo kakve najave, i bez bilo kakvog djelotvornog pravnog lijeka kojim bi se mogle na bilo koji način osporiti. Dakle, potpuno spontano i iznenada, i neizvjesno je da li će baš upravo to pritvoreno lice nakon određenog vremena provedenog u Podgorici, Spužu, biti premješteno u Bijelo Polje ili ne - ističe Lekić.
