Piše Dragan Jakovljević

Poslednjih godina se predsjednik CANU, prof. Dragan Vukčević, u više javnih oglašavanja, govora i intervjua politički angažovano izjašnjavao u prilog jednog novog usmjerenja za međunarodnu poziciju Crne Gore, povezano sa njenim društveno-kulturnim i političkim identitetom. Smatrajući da je ona sada na raskršću, te da bi trebala (iznova) birati svoj dalji put, koji je ujedno "kopneni put traganja za opstankom i identitetom". Pritom je jedan put "sjeveroistočni put ili prolaz", koji je djelovanjem dinastije Petrovića poslednjih nekoliko stoljeća – "od početka 18. vijeka, do početka 20. stoljeća" - značio takvu "unutrašnju i spoljnu političku orijentaciju", "koja se oslanja na Srbiju i Rusiju". Njemu nasuprot stoji "jugozapadni put ili prolaz", što znači "orijentacija usmjerena preko Mediterana ka Evropi". Prema opredjeljenju dinastije Petrovića (ali takođe uz sklonost "kontinentalnog" dijela zemlje), Crna Gora se dosad držala onog prvog, "sjeveroistočnog" puta, dok je onaj drugi put "ostao u sjeni kontinentalne Crne Gore". Sada se se javlja potreba obnavljanja upravo tog puta, i "mentalitetsko biće Crne Gore treba vratiti Mediteranu". Štaviše, ona "treba da vrati Mediteran u svoje kolektivno biće, pamćenje i mentalitet"! Jer, "orijentacija Crne Gore ka Evropi je orijentacija koja je zdrava". Prema tome, "traganje za jugozapadnim prolazom" mora da odmijeni "traganje za sjeveroistočnim prolazom" - pri čemu je mediteranska oblast ove zemlje od izuzetnog značaja. Vukčević ovdje takoreći izvinjava vladare iz dinastije Petrovića, kao "prosvećene vladare", "koji su u svom vremenu tragali za najboljim putem za svoju državu i svoj narod". U našem vremenu bi pak stvari trebale stajati bitno drugačije, što navodno stavlja van snage sve rezone, na osnovu kojih su oni bili oblikovali jednu onakvu "orijentaciju". Pri čemu bi važilo, "da je današnja orijentacija ka Evropi, u stvari povratak tamo, gdje smo nekada bili". Dakle, prije nego što je dinastija Petrovića zastranila, zabrazdila stranputicom – što se Vukčević ne usuđuje i da izrekne.

Ilustracija

- SHUTTERSTOCK

Ove radikalne i izazovne teze otvaraju neka pitanja i nedoumice. Najprije, one znače jasno pomjeranje u odnosu na ranije teze ovog autora po istom spletu pitanja, kada je isticao da Crna Gora opstaje održavajući neku vrstu ravnoteže na razmeđi između različitih svjetova, odnosno civilizacijskih matrica. (Nekim tadašnjim svojim tekstovima on je bio pružio i određene podsticajne doprinose identitetskim razmatranjima, koje je autor ovog priloga prvi registrovao i citirao.) Naravno, da kao svi intelektualci i on ima pravo na promjenu mišljenja. Takve reljefne promjene bi, međutim, valjalo objasniti i opravdati, što je pak u Vukčevićevim javnim nastupima dalekosežno izostalo. U metodološkom pogledu, način rezonovanja koji on preporučuje predstavljao bi slučaj onoga, što se u modernoj teoriji nauke naziva "vršenjem pritiska putem jedine alternative". Naime, najprije se konstatuje da je data situacija neodložnog izbora, odlučivanja. Na raspolaganju su pritom samo dvije alternative. Onda se jedna od tih alternativa karakteriše negativno, a druga jednoznačno pozitivno. Tako da tada navodno ne preostaje nikakva druga opcija, do definitivno prihvatanje druge alternative. Pa onda izgleda da smo izabrali svoj put, bez potrebe da se uopšte i opredjeljujemo. No, da li u ovom slučaju realna situacija odgovara tako konstruisanom modelu odlučivanja? Zašto, recimo, pored sjeveroistočnog ne bi postojao i sjeverozapadni put i prolaz, koji bi preko Srbije, te dalje Mađarske (i Austrije) takođe vodio ka Evropi. Ovu mogućnost Vukčević zamagljuje u jednom dahu govoreći o "Srbiji i Rusiji", kao navodnom kompaktnom bloku koji bi predstavljao svojevrsnu prepreku na putu ka Evropi. Što je tim više problematično, što se je i sama Srbija opredijelila za ulaženje evropske integracijske procese, i jedan je od glavnih regionalnih kandidata za prijem u EU. Imajući tu činjenicu u vidu, postavlja se pitanje, ne radi li se pri govoru o "Srbiji i Rusiji", te sa time povezano o "sjeveroističnom putu i prolazu" kao lošoj alternativi ujedno i o jednom kamufliranom nastojanju, da se Crna Gora što više distancira od Srbije (kao i Rusije) na svom daljem istorijskom kretanju? Takođe je istorijski problematično i prateće implicitno paušalno predočavanje Rusije kao nečega, što nije Evropa, te bi je dakle pri nastojanjima ka približavanju poslednjoj obavezno valjalo zaobići, izbjeći. Kada se, pak radi o pozitivnom karakterisanju druge alternative i sa njom povezanog puta ka Evropi, neke druge javno izrečene teze ovog autora nisu sa tim potpuno koherentne. Tako on označava Evropu i kao "kontinent koji polako tone" – nasuprot recimo Aziji. Ako je sad već tako, zašto bi se onda Crna Gora trebala bezuslovno i isključivo vezivati za Evropu kao izgledni geostrateški Titanik? Narativ o "povratku tamo, gdje smo nekada bili", može biti shvaćen i kao specifično razigravanje već dobro poznate mitološke i metafizičke trijadične sheme o "Prebivanju pri iskonu – padu, otuđenju od njega – povratku iskonu". Dakle o svojevrsnom vraćanju u nekada izgubljeni raj.

Plasiranjem teze, da "mentalitetsko biće Crne Gore treba vratiti Mediteranu" se ignoriše i prikriva, da je u ne malim djelovima svoje mediteranske oblasti Crne Gore bila, te i dalje jeste snažno prisutna dugotrajna srpsko-pravoslavna kulturna tradicija. Ta teza je i stoga kulturološki sporna, jer izgleda nastupa sa holističkom pretenzijom na transformisanje ukupnog, "kolektivnog bića" Crne Gore. Najzad i pokušaj njenog obuhvatnog sprovođenja bi praktično značio svojevrsno nasilje nad istorijski već etablisanim samobitnim kulturnim profilom Crne Gore, izazivanje potencijalno društveno rizičnih potresa. Može li se, dakle, i treba li se od Crne Gore bezuslovno praviti proširena Dalmacija? I kuda bi vodio jedan takav entuzijastični poduhvat, koje bi bile njegove krajnje posledice?

(Autor je univerzitetski profesor u penziji)