Piše: Ivan Krastev
Za samo šest mjeseci SAD su prešle sa zalaganja za liberalnu demokratiju i slobodnu trgovinu na promociju neliberalizma i protekcionizma. Sada je ta revolucija stigla u Evropu i mijenja njen pogled na svijet – i njeno mjesto u tom svijetu.
Na osnovu razgovora sa 16.000 ljudi iz 12 evropskih zemalja, naša organizacija Evropski savjet za spoljne odnose (ECFR) utvrdila je da je Trampova pobjeda promijenila prirodu evropske unutrašnje politike i njen geopolitički položaj. Gotovo preko noći, evropska krajnja desnica, koja je uvijek bila na braniku nacionalnog suvereniteta od prijetnje evropskog federalizma, postala je avangarda transnacionalnog pokreta koji zagovara neku vrstu civilizacijskog nacionalizma. S druge strane, mnoge mejnstrim stranke, bivši globalisti, preoblikovale su se u suverenističke stranke, braneći nacionalno dostojanstvo od nečega što doživljavaju kao ideološko uplitanje Vašingtona.
Pristalice evropskih populističkih stranaka više nijesu takozvani glasači iz protesta. Prema našim podacima, većina onih koji podržavaju 10 krajnje desničarskih partija koje smo obuhvatili ovim ispitivanjem, smatra da je Trampov reizbor dobar za SAD, a njegove postupke ocjenjuju sa simpatijama i uzbuđenjem. Slično se ponašaju i lideri evropske krajnje desnice, koji u svemu kopiraju njegove politike, od imigracije do smanjenja državne birokratije.
Izgleda da se kao posledica toga javlja novi ideološki transatlantski odnos, koji više ne dijeli Evropu na pro- i anti-američke zemlje, već na političke stranke koje su ili za ili protiv Trampa. Za razliku od podjele koju je na primjer izazvao rat u Iraku 2003, istočna Evropa je sada podjednako naklonjena Americi kao i zapadna, ali ne zbog jakog proameričkog društvenog konsenzusa, već zbog jačih krajnje desničarskih stranaka.
Međutim, ostaje nejasno da li će evropska krajnja desnica biti glavni korisnik ili žrtva Trampove revolucije.
S jedne strane, kao u slučaju bregzita, Trampov reizbor pokazuje desnici da je vlast za nju nadohvat ruke. Ali ako se građani okrenu protiv Trampa i njegove politike, te stranke će biti najveći gubitnici. Podrška im zavisi od američkog lidera na isti način na koji je podrška zapadnoevropskim komunističkim partijama zavisila od toga kako su ljudi doživljavali Sovjetski Savez i njegovu politiku tokom Hladnog rata.
Na drugom kraju spektra, nekoliko tradicionalno atlantističkih stranaka u Evropi, poput njemačke Hrišćansko-demokratske unije, repozicioniraju se kao branioci nacionalnog suvereniteta protiv Trampove Amerike. Naše istraživanje potvrđuje ovu promjenu. Zemlje koje danas izražavaju najveću skepsu prema Americi do juče su bile najveći atlantisti, poput Velike Britanije, Njemačke i Danske.
U Danskoj, 86 odsto ispitanih vjeruje da je američki politički sistem propao. To je dobar primjer radikalnog zaokreta javnog mnjenja u Evropi protiv SAD, ali ne kada Tramp napada cijelu Evropu, već kada prijeti suverenitetu Danske.
U međuvremenu imamo podjednako dramatičnu transformaciju evropskog geopolitičkog identiteta, pri čemu je Trampov reizbor primorao Evropu da se konačno ozbiljno posveti svojoj bezbjednosti. I dok strah od ruske agresije uglavnom vlada u zemljama koje se graniče sa Rusijom, naše ankete ukazuju na jasno prisustvo panevropskog straha od nuklearnog sukoba i novog svjetskog rata.
Posmatrajući ove rezultate vidimo da većina ispitanih favorizuje veća izdvajanja za odbranu, nastavak podrške Ukrajini u slučaju da se SAD povuku, a u nekim zemljama i uvođenje obaveznog vojnog roka. U mnogim zemljama, osim Italije i Mađarske, većina od preko 60 odsto favorizuje razvoj evropskog nuklearnog sistema za odvraćanje napada, dok neki priželjkuju isto to na nacionalnom nivou.
Uprkos velikom zaokretu, Evropljani još uvijek sumnjaju u sposobnost EU da se dovoljno brzo naoruža za odbranu bez Vašingtona, posebno kratkoročno. Glavni paradoks koji smo otkrili u anketama jeste u tome što su Evropljani, mada svjesni rizika koju sobom nosi politika nove američke administracije, još uvijek uvjereni da Tramp neće povući američke trupe iz Evrope i da će se transatlantski odnosi popraviti sa sledećim američkim predsjednikom.
Postavlja se pitanje da li Evropljani olako shvataju Trampovu revoluciju ili su realni u pogledu evropskih kratkoročnih ciljeva?
Dok su evropski lideri na samitu NATO-a u Hagu glasali o istorijskom povećanju budžeta za odbranu od 5 odsto BDP-a, odgovor na prethodno pitanje bi mogao bude suprotan očekivanom. Jakobinski vođa Francuske revolucije Sen-Žist navodno je rekao da je "današnji poredak sjutrašnji haos". Evropa se trenutno nalazi u središtu te ideje.
Politico, prevela Milica Jovanović
peščanik.net
(Autor je politolog)
Mišljenja objavljena u tekstovima autora nisu nužno i stavovi redakcije „Dana”
