Podaci pokazuju sve veću prisutnost ovih proizvoda na kosovskom tržištu, piše Radio Slobodna Evropa.
Prema statistikama Carine Kosova, vrijednost uvoza iz Kine porasla je sa 452 miliona eura u 2021. godini na 841 milion eura u prvih 11 mjeseci 2025. godine.
Ova cifra već je premašila vrijednost uvoza iz zemalja članica CEFTA-e – Albanije, Srbije, Sjeverne Makedonije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine i Moldavije – koje su tradicionalno bile među glavnim trgovinskim partnerima Kosova u regionu.
Sa druge strane, izvoz Kosova prema Kini ostaje gotovo simboličan: manje od milion eura godišnje – što značajno produbljuje trgovinski deficit i stavlja ekonomski odnos između dvije zemlje u izraženu neravnotežu.
Trgovina bez diplomatije
Uprkos ovim trgovinskim razmjenama, Priština i Peking nemaju diplomatske odnose.
Kina ne priznaje nezavisnost Kosova, proglašenu 2008. godine, i nastavlja podržavati "teritorijalni integritet Srbije", koja prema Ustavu smatra Kosovo dijelom svoje teritorije.
Zbog toga Kina nema ambasadu na Kosovu, već samo kancelariju za vezu koja funkcioniše pod okriljem kineske ambasade u Beogradu.
Zašto je Kina toliko prisutna na kosovskom tržištu?
Gazmend Koraj, predavač Međunarodne trgovine na Univerzitetu u Prištini, kaže za Radio Slobodna Evropa da je niska cijena kineskih proizvoda glavni faktor koji ih čini privlačnim za kosovsko tržište.
To je, prema njemu, direktno povezano i s niskom kupovnom moći građana.
Koraj objašnjava da se biznisi uglavnom vode logikom profita, ne uzimajući nužno u obzir makroekonomske ili strateške implikacije.
- Trgovci investiraju tamo gdje vide najveći potencijal za dobit, bez obzira na porijeklo robe ili proizvoda - dodaje on.
Radio Slobodna Evropa kontaktirao je nekoliko kompanija koje uvoze robu iz Kine, ali je vrlo malo njih pristalo govoriti javno.
Ramiz Kelmendi vodi kompaniju Elkos Group, koja nudi širok spektar proizvoda – od prehrambenih do tekstilnih.
On kaže da ova kompanija uvozi robu iz Kine u vrijednosti većoj od 12 miliona eura godišnje. Ipak, prema njegovim riječima, Evropska unija i Sjedinjene Američke Države ostaju glavni izvori uvoza.
- Da, cijena je niža - kaže Kelmendi, dodajući da nedostatak domaće industrije u sektorima poput tekstila i elektrotehnike primorava Kosovo da uvozi tamo gdje su proizvodi najpristupačniji.
Samo prošle godine, Kosovo je iz Kine uvezlo više od 14,4 miliona eura elektronskih uređaja, poput digitalnih kamera, televizora i antena, kao i više od 13 miliona eura pametnih telefona i drugih telefonskih aparata.
Hrana iz Kine – ekonomska i zdravstvena zabrinutost
Ono što najviše zabrinjava profesora Koraja jeste činjenica da carinski podaci pokazuju kako se iz Kine uvoze i prehrambeni i poljoprivredni proizvodi.
- Posebno je problematično kada je riječ o poljoprivrednim proizvodima, jer su oni direktno povezani sa sigurnošću javnog zdravlja - kaže on.
Sa ekonomskog aspekta, Koraj naglašava da takvi uvozi štete lokalnoj konkurenciji i obeshrabruju domaće proizvođače, čiji su proizvodi često skuplji zbog viših troškova proizvodnje.
Kelmendi ovu situaciju vidi kao nedostatak jasne ekonomske politike.
- Kosovo ne proizvodi banane ili ananas, ali proizvodi bijeli luk. Vlada treba stimulisati domaću proizvodnju kako bi cijene bile konkurentne - kaže on, dodajući da su uvozi iz Kine ne samo nepotrebni, već i neefikasni, jer transport jedne pošiljke može trajati i do 120 dana.
Koraj takođe predlaže stimulativne i zaštitne mjere za domaće proizvođače, kao i veće usmjerenje ka tržištu Evropske unije i tržištima gdje Kosovo ima preferencijalni pristup.
Kina na Zapadnom Balkanu – neravnomjeran uticaj
Izvještaj objavljen u septembru od strane Kosovskog centra za studije bezbjednosti (QKSS), pod naslovom: "Tiha prisutnost Kine: Mapiranje kineskog uticaja na lokalnu politiku i ekonomski pejzaž na Kosovu", naglašava da je ekonomsko prisustvo Kine na Zapadnom Balkanu značajno poraslo tokom posljednje decenije.
Prema ovom izvještaju, rast uvoza iz Kine stvara trgovinsku zavisnost, uprkos minimalnim izvoznim vrijednostima, dok se angažman biznisa često vodi kratkoročnim profitom, uz ograničenu svijest o dugoročnim političkim i bezbjednosnim posljedicama.
Kancelarija premijera Kosova nije odgovorila na pitanja Radija Slobodna Evropa u vezi s rastom uvoza iz Kine ili mogućim zaštitnim mjerama za domaće proizvođače.
Međutim, premijer Albin Kurti – trenutno na funkciji – ranije je izjavio da, uprkos uvozu iz Kine, zemlje Evropske unije ostaju ključni trgovinski partneri Kosova.
Godine 2021. Vlada Kosova odbila je ponudu za kineske vakcine protiv bolesti COVID-19, jasno signalizirajući tada političku i stratešku orijentaciju ka Zapadu.
Srbija kao "poligon" kineskog uticaja
Xhelal Neziri, analitičar u Balkanskom institutu za regionalnu saradnju (BIRC) u Sjevernoj Makedoniji, kaže da, za razliku od Kosova i Albanije, Srbija služi kao "poligon" za širenje ekonomskog i političkog uticaja Kine u regionu.
Prema njegovim riječima, na Kosovu kineski uticaj ostaje uglavnom trgovinski – bez značajne političke ili strateške težine.
- Kosovo, kao i Albanija, potpuno je usklađeno s politikama Zapada, konkretno Sjedinjenih Američkih Država i Evropske unije - kaže Neziri.
Nasuprot tome, u drugim zemljama regiona – Srbiji, Bosni i Hercegovini, Crnoj Gori i Sjevernoj Makedoniji – Kina je finansirala velike infrastrukturne projekte putem kredita, povećavajući ekonomski, a u nekim slučajevima i politički uticaj.
Prema analizi Centra za digitalnu forenziku (DFC) iz Podgorice, Kina je bila drugi najveći investitor u Srbiji u prvoj polovini 2024. godine, odmah iza EU.
U Crnoj Gori, njena uloga kao kreditora i izvođača radova je očigledna, što pokazuje i kredit od oko 900 miliona dolara kineske banke Exim za izgradnju autoputa početkom 2020-ih.
U Bosni i Hercegovini kineski uticaj je najvidljiviji u entitetu Republika Srpska, kroz trgovinu, obrazovanje, medije i diplomatiju, gdje ekonomska i kulturna saradnja često poprima sve izraženiju političku dimenziju.
U Sjevernoj Makedoniji dug prema Kini iznosi 479 miliona dolara, odnosno 8,7 posto spoljnog duga.
Nasuprot tome, Kosovo nema dug prema Kini niti direktne kineske investicije.
Prošle godine, strane direktne investicije na Kosovu iznosile su 847 miliona eura, ali nijedna nije bila kineskog porijekla.
Ministarstvo industrije, preduzetništva i trgovine, kao i Ministarstvo unutrašnjih poslova, nisu dali informacije o tome da li su na Kosovu registrovane kompanije ili nevladine organizacije kineskog porijekla.
