/ -FOTO: PROFIMEDIA

Kćerke pored groblja našle očev sanduk, tijelo odnijeto u drugu državu

Ekshumacija moguća, a da porodica za to i ne zna

U Crnoj Gori je Pravilnikom o uslovima i načinu iskopavanja i prenosa umrlih lica bilo omogućeno da svako ko podnese kompletnu dokumentaciju može izvršiti ekshumaciju pokojnika, a da o tome ne obavijesti njegovu užu rodbinu.

Na mnogo teži i potresniji način to su saznale dvije kćerke koje su jednog dana, 2014. godine, ispred ulazne kapije na seoskom groblju Jelenak u Danilovgradu pronašle drveni sanduk sa fotografijom i čituljom na ime svog pokojnog oca, dok u sanduku nije bilo tijela pokojnika.

Ono što će tek naknadno saznati jeste da je tijelo njihovog oca ekshumirano na zahtjev njihove maćehe, koja ga je iz groblja u Danilovgradu prenijela na groblje u Doboju u Republici Srpskoj, i to sve uz odobrenje Uprave za inspekcijske poslove, ali bez odobrenja najbližih srodnika.

Da je došlo do nehumanog postupanja, ali i kršenja niza zakona, utvrdila je zamjenica ombudsmana Snežana Armenko koja je utvrdila da je odobravanjem iskopavanja i prenosom posmrtnih ostataka pokojnika u drugu državu, bez utvrđivanja postojanja saglasnosti svih članova uže porodice, Uprava za inspekcijske poslove povrijedila svoju pozitivnu obavezu da preduzme dovoljne i adekvatne mjere da zaštiti prava podnositeljki pritužbe na poštovanje privatnog i porodičnog života iz člana 8 Evropske konvencije o ljudskim pravima i slobodama u sferi odnosa između pojedinaca, te da spriječi povredu ovog prava od strane drugih privatnih lica.

Osim toga, dugim trajanjem upravnog postupka, podnositeljkama pritužbe povrijeđeno je i pravo na suđenje u razumnom roku, jer su postupak vodile čak sedam godina.

Ministarstvo da se uključi

Ministarstvu zdravlja je data preporuka da izmijeni Pravilnik o načinu i bližim uslovima pod kojima se vrši prevoz i sahrana lica umrlog od zarazne bolesti, iskopavanje, prevoz i sahrana umrlog lica iz jednog u drugo grobno mjesto, prevoz u inostranstvo ili iz inostranstva i tranzit preko teritorije Crne Gore.

Predlažu da se to uradi na način što će se jasno precizirati ko su članovi uže porodice, kao i da se uvede obaveza da se uz zahtjev za prenos, iskopavanje, prevoz i sahranjivanje umrlog lica iz jednog u drugo grobno mjesto u Crnoj Gori, odnosno u inostranstvo, dostavlja između ostalog i određena dokumentacija.

– Podnositeljke pritužbe žalile su se da je iskopavanjem i premještanjem posmrtnih ostataka njihovog oca u drugu državu izvršeno bez njihovog znanja i saglasnosti. Smatraju da je to učinjeno na nezakonit i nehuman način, što je navedeno i u zapisniku koji je tim povodom sačinio nadležni državni tužilac, u kojem je konstatovano da je ispred ulazne kapije u seosko groblje pronađen drveni sanduk sa fotografijom i čituljom na ime pokojnika, dok u sanduku nije bilo njegovog tijela. Podnositeljke pritužbe su se žalile i da su neblagovremenim postupanjem i nedonošenjem meritorne odluke po predlogu za ponavljanje postupka, koji je vođen po zahtjevu za ekshumaciju i prenos, povrijeđena njihova prava na poštovanje privatnog i porodičnog života – navodi se u mišljenju.

Traže da se sačini detaljno uputstvo

Zaštitnik je uputio preporuke Upravi za inspekcijske poslove, Odsjeku za zdravstveno-sanitarnu inspekciju da u svim budućim postupcima u kojima bude odlučivala o zahtjevu za odobrenje ekshumacije i prenosa posmrtnih ostataka pokojnog lica, sačini uputstvo kojim se, uz zahtjev za ekshumaciju, kao obavezna dokumentacija prilaže: pravosnažno rješenje o nasljeđivanju pokojnika koji se ekshumira i ovjerena saglasnost svih zakonskih nasljednika pokojnika za ekshumaciju i prenos posmrtnih ostataka, kao i ovjerena saglasnost nosioca prava korišćenja grobnog mjesta u kome je pokojnik sahranjen da se može izvršiti iskopavanje posmrtnih ostataka, te ovjerena saglasnost nosioca prava korišćenja grobnog mjesta u koje lice treba da se sahrani, da se pokojnik po izvršenom iskopavanju može sahraniti.

Ukoliko se takva dokumentacija ne priloži, da sprovede ispitni postupak u upravnom postupku i na adekvatan, temeljan i potpun način utvrdi postojanje saglasnosti – volje svih zakonskih nasljednika pokojnika i drugih lica iz prethodnog stava.

Zaštitnik je tokom ispitnog postupka utvrdio da je izdato odobrenje i sprovedeni ekshumacija i prenos posmrtnih ostataka iz Crne Gore u Republiku Srpsku, isključivo na osnovu izjave supruge pokojnog lica, a bez znanja i saglasnosti njegovih ćerki iz prethodnog braka.

Zaštitnik je utvrdio da Pravilnikom o uslovima i načinu iskopavanja i prenosa umrlih lica, koji je u to vrijeme bio važeći, a koji je predstavljao pravni osnov za ekshumaciju i prenos posmrtnih ostataka (2015. godine), nije bio definisan krug lica koji mogu biti podnosioci zahtjeva za ekshumaciju.

Takođe, navedenim pravilnikom nije bila propisana saglasnost svih zakonskih nasljednika kao uslov za vršenje ekshumacije i prenosa posmrtnih ostataka određenog lica. Navedena pitanja nisu regulisana niti jednim drugim materijalnim propisom koji reguliše pitanja sahranjivanja, ekshumacije i prenosa posmrtnih ostataka.

Država može plaćati nepoštovanje privatnog i porodičnog života

Zaštitnik je upozorio Upravu za inspekcijske poslove – Odsjek za zdravstveno-sanitarnu inspekciju da nerazumijevanje i nedostatak sveobuhvatnog pristupa, kao i odsustvo proaktivnog djelovanja i preduzimanja dovoljnih i adekvatnih mjera prilikom rješavanja ovog i svih budućih istih/sličnih predmeta, može imati za posljedicu vođenje postupaka i utvrđivanje odgovornosti države, ne samo na nacionalnom nivou već i pred Evropskim sudom za ljudska prava, u kom pravcu je Evropski sud u odnosu na Crnu Goru već utvrdio povredu pozitivne obaveze države da garantuje i zaštiti pravo podnositeljke predstavke na poštovanje privatnog i porodičnog života.

– Imajući u vidu navedeno, zaključuje se da je bilo koje lice, koje je dostavilo traženu dokumentaciju, koja se odnosi na tehničke uslove iskopavanja i prenosa posmrtnih ostataka (član 4 Pravilnika o uslovima i načinu iskopavanja i prenosa umrlih lica) moglo, bez saglasnosti članova porodice umrlog, zahtijevati i potencijalno izdejstvovati odobrenje za ekshumaciju i prenos posmrtnih ostataka pokojnog lica sa jednog groblja na drugo u Crnoj Gori ili u inostranstvo. Zaštitnik smatra da je Uprava za inspekcijske poslove i pored nepostojanja eksplicitne obaveze propisane pomenutim pravilnikom, bila dužna da u skladu sa relevantnim odredbama tada važećeg Zakona o opštem upravnom postupku (član sedam) pravilno i potpuno utvrdi sve činjenice i okolnosti koje su od značaja za donošenje zakonitog rješenja (odlučne činjenice) – a to je da nedvosmisleno utvrdi postojanje saglasnosti svih članova uže porodice – zakonskih nasljednika po pitanju posljednjeg mjesta počinka umrlog lica – navodi se u mišljenju koje potpisuje Armenko.

Izostala proaktivnost inspektora, zakonodavstvo neprecizno

Zaštitnik ističe da Uprava za inspekcijske poslove u periodu dužem od tri godine nije preduzimala nikakve radnje, čime je prekomjerno prolongirala odlučivanje o navedenom pravnom pitanju i spriječila da se ponovljeni postupak nastavi, kako pred upravnim, tako i pred sudskim organima, te meritorno okonča.

– Odsustvom proaktivnosti i nepreduzimanjem radnji u dužem vremenskom periodu, bez opravdanih razloga, Uprava je iskazala nesavjestan odnos prema podnositeljkama pritužbe i njihovim pravima i pravnim interesima, ostavljajući ih u stanju pravne neizvjesnosti po pitanju njihovih prava na posmrtnim ostacima njihovog oca. Uprava je pokazala nesavjestan i nemaran odnos u odnosu na ulogu državnih organa u obezbjeđivanju svetosti grobnih mjesta, ali i u odnosu na prava srodnika na pijetet i brigu prema umrlim licima, pri činjenici da još uvijek, ni nakon sedam godina od njegovog pokretanja, nije okončan upravni postupak koji su podnositeljke pritužbe pokrenule radi pokušaja obezbjeđenja zaštite svog prava. Zaštitnik zaključuje da postojeći pravni okvir koji reguliše predmetnu materiju ne obezbjeđuje adekvatnu zaštitu prava i pravnih interesa bliskih srodnika preminulog lica, u skladu sa međunarodnim standardima, budući da omogućava da se kompleksno i osjetljivo pitanje ekshumacije i prenosa posmrtnih ostataka rješava u upravnom postupku, kojem nedostaje stroga kontrola od strane nadležnih organa i bez sprovođenja procjene neophodnosti iste i balansiranja potencijalnih suprotstavljenih interesa srodnika u vezi sa predmetnim pitanjima, dok je mogućnost rješavanja sporova u vezi sa predmetnim pitanjima između nasljednika u sudskom postupku i dalje upitna – navodi se u mišljenju.

Tek nakon što utvrdi da postoji saglasnost, kako se navodi, nadležni organ mogao je pristupiti sprovođenju postupka iskopavanja i prenosa posmrtnih ostataka, posebno u drugu državu. U protivnom, shodno relevatnim odredbama ZUP-a, nadležni organ imao je mogućnost da prekine postupak i uputi zainteresovane strane da svoja prava dokazuju u građanskom postupku, nakon čijeg pravnosnažnog okončanja bi se, u skladu sa sudskom odlukom, nastavio jednom pokrenuti postupak iskopavanja i prenosa posmrtnih ostataka. Zaštitnik smatra da ne može biti izvinjavajući element činjenica da je nešto propušteno da se reguliše, ili nije regulisano a može proizvoditi masovna, sistemska kršenja prava određenih lica.

– Zabrinjavajuća je i činjenica da je u odnosu na sprovedenu ekshumaciju, obavljen uviđaj povodom krivičnog djela povrede groba na mjesnom groblju, o čemu je sačinjen zapisnik - navodi se u mišljenju.