- Uprkos činjenici da se Crna Gora obavezala na deinstitucionalizaciju i život u zajednici osoba s invaliditetom, praksa je suštinski različita i bilježi je visok stepen institucionalizacije osoba s invaliditetom; kako kroz smještaj u ustanovama rezidencijalnog tipa, tako i kroz izolaciju i zatvorenost u sopstvenim domovima i time izopštenost iz zajednice. Pored toga, zastupljena su i druga restriktivna okruženja u kojima su osobe s invaliditetom svih uzrasta i dobi primorane da žive i borave, te nedostatak i nerazvijenost usluga u zajednici, posebno upravo onih koje podržavaju i omogućavaju samostalno življenje - navode iz UMHCG.
Takođe navode da osobe s invaliditetom koje žive u ustanovama zatvorenog tipa ne dobijaju nikakvu ili makar ne adekvatnu podršku države i lokalne samouprave za izlazak iz institucije i život u zajednici.
- Crna Gora je još 2017. od Komiteta UN-a o pravima osoba s invaliditetom dobila značajne preporuke u oblastima koje se odnose na samostalni život osoba s invaliditetom, posebno u okviru člana 19 – Samostalni život i uključenost u zajednicu i člana 28 – Socijalna zaštita i adekvatan životni standard i za sedam i po godina ispunila je samo onu koja se odnosi na strategiju deinstitucinalizacije, tako što je konačno krajem prošle godine usvojila prvi strateški dokument ovog tipa. Međutim, i dalje čekamo donošenje Zakona o jedinstvenom vještaćenju invaliditeta koji je unazad tri godine najavljivan i očekivalo se da će ga Vlada konačno utvrditi u I kvartalu 2025. u skladu s definisanim rokom. Upravo primjena ovog zakona treba da omogući prelazak sa medicinskog modela pristupa invaliditetu na model zasnovan na ljudskim pravima i procjenu potrebne podrške i u oblasti samostalnog života - tvrde iz UMHCG.
Navode da država, iako se Komitet za prava osoba s invaliditetom 2017. u svojim Zaključnim razmatranjima pozvao na preporuke Komiteta za eliminaciju diskriminacije žena i pozvao Crnu Goru da podigne svijest o važnosti ekonomske autonomije žena s invaliditetom, uspostavi odgovarajuće procedure koje omogućavaju ženama s invaliditetom da traže svoju zaradu i/ili naknade u slučaju da im ih članovi porodice oduzmu, i osigura da se naknade direktno prenose ženama s invaliditetom, a ne članovima njihovih porodica, nije uradila ništa tim povodom.
Naprotiv, UMHCG kroz rad sa ženama s invaliditetom bilježi sve veći broj iskaza i svjedočenja iskustava u kojima su žene s invaliditetom žrtve različitih oblika nasilja, uključujući i ekonomskog i bez zaštitnih mehanizama. Ovim se potpuno ograničava njihova samostalnost, uz primoravanje na život u strahu i nasilju, a one koje imaju djecu se zastrašuju da će im biti oduzeta ili se takvi postupci i pokreću od strane centara za socijalni rad koji bi upravo trebali da budu prva linija odbrane i zaštite i baš oni da omoguće samostalni život, nezavisnost i dostojanstvo za ove žene.
- Crna Gora se ni dalje nije obavezala da neće graditi nove institucije ili druge oblike segregišućih okruženja, već da umjesto toga razvije širok spektar usluga zasnovanih na zajednici, uključujući i na lokalnom nivou, koje odgovaraju potrebama osoba s invaliditetom i poštuju njihovu autonomiju, izbore, dostojanstvo i privatnost, a koje uključuju vršnjačku podršku i druge alternative medicinskom modelu mentalnog zdravlja - kažu iz UMHCG.
Iako ustanove za smještaj nikako ne smiju da budu trajna i stalna usluga, već isključivo privremena i povremena, naša država i dalje ulaže resurse u postojeće ustanove, njihovu adaptaciju, rekonstrukciju i renoviranje, jer će one očigledno ostati trajnja rješenja za ne mali broj osoba s invaliditetom uprkos tome što je ovakva praksa u suprotnosti s međunarodnim standardima.
- Svjedočimo tome da se više od deceniju govori o izmještanju ljudi iz Komanskog mosta, te prebukiranosti Specijalne bolnice za psihijatriju Dobrota tzv. socijalnim pacijentima, ali ove ustanove i dalje primaju nove korisnike/ce u potpunom nedostatku strategija podrške u zajednicama. Nadalje, osobe s invaliditetom mlađe dobi se smještaju i u domovima za starije jer se država „dosjetila" da u osnivačkim aktima/statutima ovih ustanova navede da su namijenjene za smještaj odraslih i starih lica. Uprkos tome što u raznim ustanovama za smještaj postoje ozbiljni navodi o kršenjima prava, nasilju, torturi i drugim oblicima nečovječnog postupanja i kazne, ne sprovode se nezavisne istrage, a monitoring nezavisnih institucija i tijela ostane samo medijski zabilježen bez daljih ishoda i efekata koji se temelje na dostizanju pravde - kazali su iz UMHCG.
Uz to, navelu su, država nije obezbijedila uključivanje osoba s invaliditetom i njihovih reprezentativnih organizacija u svim fazama razvoja strategija i šema samostalnog življenja, pa se i dalje dešava da se inostrana ekspertska podrška više koristi i uvažava od zahtjeva, iskustava, znanja i prakse nas osoba s invaliditetom koje živimo u Crnoj Gori i kojih se svaka odluka, koja se donosi, nas direktno tiče, oblikujući tako naše živote. Takođe, Crna Gora ne prati redovno troškove života osoba s invaliditetom i shodno tome ne prilagođava naknade po osnovu invaliditeta, dok su i postojeće naknade ionako nepravične i ne mogu ih ostvariti brojne kategorije osoba s invaliditetom.
- U tom smislu, iako su materijalna davanja, kao što su dodatak za njegu i pomoć i lična invalidnina, povećana poslednjih godina, ona ni dalje ne prate troškove života proistekle iz invaliditeta, kao društvenog fenomena koji proizilazi iz sadejstva oštećenja (kao ličnog svojstva) okolinskih i prepreka u stavovima i nedostatka podrške.
Uprkos tome, država je osobama s invaliditetom uvela participaciju za neke usluge socijalne i dječje zaštite, pritom uz diskriminatoran i nejednak tretman u odnosu na neke druge korisnike/ce usluga. Pritom, država ni dalje ne obezbjeđuje sve usluge propisane Zakonom o socijalnoj i dječjoj zaštiti. Zbog navedenog, pozivamo ministra socijalnog staranja, brige o porodici i demografije Damira Gutića da izmjene i dopune ili izradu novog zakona učini potpuno transparentnim i da nam omogući učešće u svim fazama, i prije javne rasprave, kako bi svoje najave date na sastanku povodom prošlogodišnjeg „dana osoba s invaliditetom‟ učinio stvarnim. U suprotnom, možemo se samo prisjećati fotografija i saopštenja sa sastanka do narednog 3. decembra - kazali su iz UMHCG.
Evropski dan samostalnog života, koji se obilježava 5. maja svake godine u posljednjih više od deceniju kada je uspostavljen, zalaže se za pravo na samostalan život osoba s invaliditetom. Ustanovila ga je Evropska mreža za samostalni život čija je UMHCG punopravna članica.
