Sava Kovačević / - WIKIPEDIA

Na današnji dan prije 78 godina poginuo Sava Kovačević

Čitava Savina porodica je učestvovala u Narodnooslobodilačkoj borbi. Zajedno sa Savom 13. juna 1943. su poginuli njegov otac Blagoje, brat Janko i četrnaestogodišnji bratanić Dragan. Savin rođeni brat Nikola je bio poznati revolucionar, a njegov sin Mitar je takođe proglašen za narodnog heroja

Sava Kovačević je svojom herojskom smrću na Sutjesci ušao u legendu i postao jedan od najomiljenijih likova Narodnooslobodilačke borbe. Od njegove pogibije prošlo je tačno 78 godina, a tog kobnog 13. juna 1943. godine čitava Savina porodica se borila u partizanima.

Rođen je 25. januara 1905. godine u selu Nudolu, blizu Grahova, kod Nikšića. Potiče iz zemljoradničke porodice Blagoja i Jovane Kovačević. Njegovu porodicu su u Nikšiću i okolini znali pod nadimkom Mizare. Čitava Savina porodica je učestvovala u Narodnooslobodilačkoj borbi. 13. juna 1943. zajedno sa Savom su poginuli njegov otac Blagoje, brat Janko i četrnaestogodišnji bratanić Dragan, koji je bio Savin kurir. Savin rođeni brat Nikola je bio poznati revolucionar, a njegov sin Mitar je takođe proglašen za narodnog heroja.

Djetinjstvo, mladost i veći dio života Sava je proveo u rodnom kraju. Osnovnu školu završio je u susjednom selu Zaslapu. Zbog lošeg materijalnog stanja porodice, nije nastavio dalje školovanje, već je ostao na selu i počeo da se bavi poljoprivredom.

Još u ranoj mladosti, pod uticajem svog starijeg brata Nikole Kovačevića, pristupio je revolucionarnom pokretu, a član Komunističke partije Jugoslavije postao je 1925. godine.

Poslije okupacije Kraljevine Jugoslavije, aprila 1941. godine, Sava je kao član Okružnog komiteta KPJ za Nikšić aktivno učestvovao u pripremi Trinaestojulskog ustanka. Prva velika akcija protiv okupatora na teritoriji Grahova izvedena je pod njegovim rukovodstvom – 25. jula, kada je savladana italijanska posada, jačine od oko 80 vojnika i oslobođeno Grahovo.

U jesen 1941. godine Glavni štab NOP odreda za Crnu Goru i Boku ga je imenovao za komandanta Nikšićkog partizanskog odreda, koji je ubrzo narastao na deset bataljona.

Istovremeno sa razvojem ustanka u Crnoj Gori, Sava je vojno-politički rad svojih jedinica usmjerio i u istočnu Hercegovinu i prema Dubrovniku. Januara 1942. godine formiran je Operativni štab za Hercegovinu, na čijem se čelu nalazio Sava i koji je imao zadatak da koordinira borbe crnogorskih i hercegovačkih jedinica. Tada su se pod njegovom komandom našle snage jačine oko 20 bataljona, koje su djelovale na prostoru od Ostroga do Dubrovnika i od Boke do Gacka.

U toku Treće neprijateljske ofanzive, jedinice Nikšićkog partizanskog odreda vodile su izuzetno teške borbe oko Nikšića i Grahova, u Boki i u Pivi. Aprilu 1942, u borbama u Župi nikšićkoj teško su poražene jake četničke snage pod komandom Baja Stanišića – to je bio prvi teži poraz četnika u Crnoj Gori.

Kada je 12. juna 1942. godine formirana Peta proleterska crnogorska udarna brigada, Sava je postao njen prvi komandant. Brigada je najprije bila glavna zaštitnica u borbama na tromeđi Crne Gore, Bosne i Hercegovine, a potom je sa šireg prostora Zelengore štitila pohod Grupe proleterskih brigada u zapadnu Bosnu i osiguravala zbjeg naroda i bolnicu.

U toku Četvrte neprijateljske ofanzive, Savina brigada je učestvovala u borbi za Prozor, borbi s tenkovima u Ostrošcu, napadu na Konjic, odbrani u dolini Neretve, koja je imala veliki značaj za spas ranjenika i opšti uspjeh u bici na Neretvi. Poslije prelaska Neretve, brigada je vodila teške borbe na lijevoj obali Neretve, za oslobođenje i odbranu Nevesinja, na Planoj, Javorku i Bioču. Sava je komandovao brigadom u oštrim borbama na pravcu Nikšić-Šavnik, na Komarnici i na Durmitoru, što je usporilo nadiranje višestruko jačih njemačko?italijanskih snaga u Petoj ofanzivi. Maja 1943. godine, kada su uvedeni prvi oficirski činovi u NOVJ Nikola je dobio čin pukovnika.

Narodni heroj o kom se i danas pjeva

Odlukom Vrhovnog štaba NOV i POJ, 6. jula 1943. godine, proglašen je za narodnog heroja, među prvim borcima NOV i POJ. Odlukom Prezidijuma Vrhovnog sovjeta Sovjetskog Saveza odlikovan je Ordenom Kutuzova.

O herojstvu Save Kovačevića ispjevane su brojne pjesme koje su se prenosile i pjevale u svim partizanskim jedinicama širom Jugoslavije, tamo gdje se vodila partizanska borba i čuvala uspomena na njegovu herojsku smrt. Jedna od najsnažnijih i najpoznatijih je “Što to huči Sutjeska?”

U najtežem periodu Pete neprijateljske ofanzive, juna 1943. godine, Sava je postavljen za komandanta Treće udarne divizije. Diviziji je tada pao najteži zadatak – da bude zaštitnica Glavne operativne grupe, da štiti Centralnu bolnicu i izvrši proboj iz okruženja.

U teškim borbama 11. i 12. juna na Vučevu, pod Maglićem, kod Borovna, na desnoj obali rijeke Sutjeske, odbijeni su snažni udari neprijatelja, spašena bolnica i napravljen pokušaj da se na lijevoj obali Sutjeske obrazuje mostobran. Dana 13. juna, glavne snage divizije su pošle u opšti napad na lijevoj obali Sutjeske – divizija je uspjela da potisne neprijatelja, ali ne i da slomi njegov otpor na Košuru, padinama Ozrena, Lastve, Kazana. U najkritičnijem trenutku, Sava je odlučio da se novim jurišem izvrši proboj – s Pratećom četom i grupom kurira izbio je u prvi streljački stroj, zapovijedio juriš, i pucajući iz puškomitraljeza, pošao napred i pao pokošen rafalima neprijatelja.