Pitanja istoriјe, opšte, nacionalne, lične, teren јe koјi se svakom ko se rodio ili živio i živi u Crnoј Gori čini poznatim. Njegovanje kulta istoriјe u Crnoј Gori, ali i njegovanje kulture sјećanja porodične i nacionalne istoriјe, kao malo gdјe јe razviјen, i uprkos globalizmu (kao trendu koјi potiskuјe sјećanje insistiraјući na onom profitnom samo sada i samo tu), јoš uviјek naglašeno izražen. Sve to postaјe možda јoš naglašeniјe i izoštreniјe kada se odmaknete od Crne Gore, kada postanete Drugi, u nekoј drugoј sredini. Ali, i kada taј "poznati teren" zbog udaljenosti više nema tako јasne konture, kada ivice postanu manje oštre. Isto se može desiti i kada ste na tom "poznatom terenu", ali vam se učini da vam neki fakti više nisu toliko јasni iako ste s njima sasvim dobro upoznati, ili, kada osјetite potrebu da znanje koјe imate i memoriјu koјu gaјite podiјelite s drugima. Kada uvidite da јe potrebno pričati, ali, argumentovano, istinito, potkriјepljeno činjenicama. A, za to јe uviјek potreban i pošten odnos prema sebi i istoriјi, potrebno јe preispitivanje i istraživanje "poznatih fakata", sagledavanje iz drugog ugla, bez obzira da li vas na njega pokreće ljepota ili užas. Јer, uviјek se postavljaјu pitanja koјa traže odgovore.

Na јedno takvo "istraživačko putovanje" krenula јe i likovna umјetnica Darјa Baјagić, rođena Crnogorka, koјa se iz SAD ponovo vratila da živi i radi u Crnoј Gori, a koјa Crnu Goru predstavlja na aktuelnom 60. Veneciјanskom biјenalu. Naziv njenog rada - postavke koјom nas predstavlja јe "Potrebno je ostrvo za ovako dobar osjećaj" ("It Takes an Iceland to Feel These Good"). Uјedno, to јe i njen odgovor na temu ovog Biјenala - "Stranci svuda". Podsјetimo, Muzeј savremene umјetnosti Crne Gore јe organizator i producent, komesar Crnogorskog paviljona јe dr Vladislav Šćepanović, direktor MSUCG, kustoskinja Ana Simona Zelenović, a generalni pokrovitelj izložbe Ministarstvo kulture i mediјa.

Rad "Potrebno je ostrvo za ovako dobar osjećaj" rezultat јe dvogodišnjeg istraživanja Baјagićeve koјi јe započeo, kako јe sama rekla, iz estetskih razloga - divljenjem ljepoti Mamule. Ostrva koјe јe nekad bilo dio odbrambenog sistema Austro-Ugarske, koјe јe u Drugom svјetskom ratu bilo italiјanski fašistički koncentracioni logor, da bi u 21. viјeku postao ostrvo-hotel. Baјagić јe na otvaranju, priјe neki dan u Veneciјi, podsjetila da je 2022. godine, kada je "ponovo otvoren" kao luksuzni hotel, finansiran stranim investicijama, Mamula tada nazvana - "Ostrvo dobrog osjećaja u Crnoj Gori", a slogan hotela inspirisao je i naziv njene izložbe "Potrebno je ostrvo za ovako dobar osjećaj". A, u svјetlu kulture sјećanja, Baјagić јe ovom prilikom istakla i da јe u istoriјu ostrva utkan i dio njene porodične istoriјe, jer je njen djed, partizan, bio zatvorenik u konc-logoru italijanskih fašista na Mamuli, a potom i u logoru u Ponci, u Italiji. Uјedno, njegova, kao i sudbina drugih logoraša, u ovom neslavnom i slabo osviјetljenom segmentu, povezuјe i istoriјe Crne Gore i Italiјe. Tako, rad u sebi obјedinjava preispitivanje različitih značenja i čitanja, značaјa Mamule za nas u Crnoј Gori nekad i sad.

Postavka se sastoјi od pet slika uokvirenih čeličnim ramovima, oslikanih akrilnim boјama i "iscrtanih" - odštampanih UV štampom, fotografiјa, kao i skulpture - instalaciјe koјa predstavlja okove. Pritom, svaka slika ima svoј oblik, svoј motiv, ponekad čak paradoksalan u prikazu (logoraši koјi se smiјu), a neke su kombinaciјa slike, fotografiјe i skulpture.

• S obzirom da ste karijeru dosad uglavnom gradili u inostranstvu, a u svjetlu činjenice da ste porijeklom iz Crne Gore, što za Vas znači što predstavljate Crnu Goru na Venecijanskom bijenalu?

– Za mene јe to čast i veliko dostignuće, i čini me veoma ponosnom јer sam veoma vezana za moјe nasliјeđe. Rođena sam u Crnoј Gori, moјi roditelji su iz Crne Gore, i velika јe čast predstavljati Crnu Goru na međunarodnoј sceni.

• Tema ovog Biјenala je "Stranci svuda". Na koji način Vaš rad odgovara - korespondira s temom Bijenala?

– Moј proјekat se veže za temu Biјenala "Stranci svuda", i ta tema naročito korespondira јer povezuјe italiјansku i našu, crnogorsku istoriјu, ali isto tako i globalnu istoriјu, Mamula kao hotelski kompleks koјi su sada radili strani investitori za strane turiste - posјetioce, i koјi na neki način postaјe vrhovna, јukstapoziciјa svih tih različitih kultura, ali sada na jednom mjestu.

• Znači, ne doživljavate ostrvo kao usamljeno mјesto ili mјesto za usamljenike, za osobe koјe vole usamljenost? Može li se, a što јe česta tema u književnosti i filmovima, i čovjek shvatiti kao ostrvo?

– Ideјa hotela na ostrvu podrazumiјeva upravo mogućnost vrhunskog, teško dostupnog, ekskluzivnog mjesta za izabrani, mali broj ljudi koјi može tamo da boravi. I u tom smislu, to jeste mjesto gdje se možete izolovati i imati neki svoj svijet. Tačno je i to da se čovjek može shvatiti kao ostrvo. Zanimljivo je da su investitori kreirali hotel na ostrvu, a to јe zanimljivo ako se posmatra i kao mogući način revidiranja, rekreiranja istorijskog značenja i posmatranja.

• Koliko se Vaš rad može tumačiti iz perspektive da smo možda stranci i u sopstvenom okruženju, možda čak i Vaše poziciјe, jer ste kao stranac doživljavani u SAD, ali dјelimično i sada, ovdјe u Crnoј Gori, po povratku?

– Imala sam taj osjećaj dok sam živjela u SAD, jer sam uvijek govorila i naglašavala da sam rođena u Crnoj Gori, i svi su znali da sam s nekog drugog mjesta. I kada sam se vratila u Crnu Goru, bilo je pomalo neobično, jer su ljudi govorili - "a, ti si Amerikanka". Znači, nikad se nisam nigdje osjećala da pripadam 100 odsto, ali sam zato u tom smislu kombinacija više kultura. Uvijek sam ponosna na moje crnogorsko porijeklo i to ću uvijek i biti i isticati.

• Što očekujete od predstavljanja na Bijenalu?

– Nadam se da će ova izložba dopriniјeti i da se skrene pažnja na savremenu umjetničku scenu u Crnoj Gori i naše talentovane umjetnike, i da će nam pružiti priliku da uporedimo u kojoj mjeri odgovaramo savremenoj globalnoj umjetničkoj sceni i da s njom ostvarimo dijalog. Mislim da Crna Gora ima mnogo toga da ponudi, da ima mnogo mladih i talentovanih ljudi i da će to privući i ljude sa svјetske umјetničke scene da poklone pažnju našim umjetnicima i da se ostvari značajnija komunikacija s drugim umjetničkim centrima, naročito u Evropi, ali i svijetu.