Crna Gora u riziku, Emirati bez ikakve „čvrste” obaveze

Ovaj kraći osvrt na implikacije eventualnog usvajanja Sporazuma o saradnji u oblasti turizma i razvoja nekretnina između Vlade Crne Gore i Vlade Ujedinjenih Arapskih Emirata je preglednog tipa i biće ograničen na samo nekoliko ključnih pitanja koja se odnose na međunarodnopravne aspekte i standarde.

Piše: dr Maja Kostić Mandić

Sporazum ovakvog sadržaja je zahvalna tema za buduće istraživanje, čiji nalazi mogu izazvati pažnju šire međunarodne pravničke javnosti, ali kao primjer loše prakse.

Zbog svog predmeta, na Sporazum o saradnji u oblasti turizma i razvoja nekretnina, koji se potvrđuje zakonom, neophodno je primijeniti član 91, stav 5 Ustava Crne Gore koji utvrđuje obavezu Skupštine Crne Gore da odlučuje "o imovinskim pravima stranaca" dvotrećinskom većinom. Nesporno je da se imovinska prava odnose ne samo na pravo svojine i njeno otuđenje već i na zasnivanje ostalih imovinskih prava stranaca kao što je npr. zakup. U suprotnom, slijedi osporavanje Sporazuma pred Ustavnim sudom Crne Gore zbog formalne neustavnosti.

Ovo je atipičan međunarodni sporazum, jer je u njegovoj osnovi neravnoteža u obavezama Strana ugovornica, što predstavlja i njegov osnovni nedostatak sa aspekta interesa Crne Gore. Na osnovu ovog sporazuma za Vladu Ujedinjenih Arapskih Emirata se ne uspostavljaju "čvrste" obaveze, čije neispunjenje bi moglo dovesti do njene pravne odgovornosti, a jedina "obaveza" je da podstiče investitore, dok Crna Gora preuzima velike, međunarodne obaveze, u odnosu na nepoznatog investitora, a radi se o obavezama zbog čijeg neispunjenja investitori obično tuže državu (npr. da li je dozvola izvađena ili put izgrađen na vrijeme). Takođe, ovim sporazumom se Crna Gora duplo obavezuje: prema Ujedinjenim Arapskim Emiratima, a onda da će sa budućim investitorima zaključiti poseban ugovor. Na ovaj način se nepotrebno preuzimaju međunarodne obaveze za stvari iz domaćeg prava (kao što su npr. izdavanje dozvole i stvaranje infrastukture) prema investitoru koji je nepoznat, a već postoji bilateralni investicioni sporazum između dvije Strane koji ih štiti (na koji se poziva i član 6, stav 7 Sporazuma o saradnji u oblasti turizma i razvoja investicija).

Moguć i postupak EK zbog Sporazuma

Sporno pitanje se odnosi i na odredbu Sporazuma da se na ugovore, programe i sporazume zaključene u cilju realizacije investicije ne primjenjuje zakonodavstvo obje države o javnim nabavkama, javnom tenderu ili javnom nadmetanju (član 2, stav 4). Kada, a nadamo se uskoro, Crna Gora postane članica EU, ovo bi se moglo tretirati kao državna pomoć i protiv Crne Gore bi Evropska komisija mogla da pokrene pravni postupak zbog kršenja prava Evropske unije. Tako bi se Crna Gora našla između čekića i nakovnja – da odgovora Evropskoj komisiji zbog preuzetih obaveza iz Sporazuma koji su u suprotnosti sa pravom Evropske unije, a da odgovara i u slučaju neizvršavanja tih obaveza po osnovu Sporazuma.

Poseban problem predstavljaju pitanja od značaja za zaštitu životne sredine, jer može očekivati da bi se potencijalna područja neophodna za sprovođenje investicija nalazila pod nekim stepenom nacionalne i međunarodne zaštite, a i same procedure odlučivanja podliježu određenim obavezama iz nacionalnog, međunarodnog i prava Evropske unije.

Postoji i opasnost od brojnih, skupih investicionih sporova, a tiče se klauzule najpovlašćenije nacije koja je predviđena bilateralnim investicionim sporazumima koje je Crna Gora zaključila sa drugim državama (https://investmentpolicy.unctad.org/international-investment-greements/countries/140/montenegro?type=bits). Iako Sporazum o saradnji u oblasti turizma i razvoja nekretnina u članu 5, stav 1 predviđa da "neće uticati na bilo koja prava i obaveze iz drugih sporazuma na snazi, zaključenih od strane Crne Gore ili Ujedinjenih Arapskih Emirata sa trećim stranama", veliko je pitanje da li bi to u praksi bilo baš tako. Jer klauzula najpovlašćenije nacije podrazumijeva da država garantuje da tretman investitora neće biti manje povoljan od onog koji se pruža sopstvenim ulagačima ili ulagačima bilo koje treće države, koji god je od ta dva tretmana povoljniji za ulagača. Investitori iz drugih zemalja sa kojima imamo zaključene ove sporazume mogu tražiti ista prava kao ona koja Sporazum daje investitorima iz Ujedinjenih Arapskih Emirata, npr. dobijanje posla bez tendera ili slično, pa može doći do sporova po drugim bilateralnim investicionim sporazumima. U tom slučaju, Crna Gora bi imala milionske rashode, jer u slučaju investicione arbitraže, troškovi su enormni, u prosjeku oko 4 miliona košta samo odbrana države (to su američke i engleske pravničke firme) bez obzira na uspjeh u sporu.

Legitimno pravo UAE

Ujedinjeni Arapski Emirati, koji imaju zaključeno više od 120 međunarodnih bilateralnih sporazuma, bilo o ekonomskoj saradnji ili podsticanju i zaštiti investicija, imaju legitimno pravo da slijede svoje interese i da nastoje da iskoriste svoju ekonomsku snagu i premoć da dobiju ono što žele, a u slučaju Crne Gore to su najljepši djelovi prirode Crne Gore, pod za njih ekskluzivnim uslovima, a bez ikakvih "čvrstih" obaveza sa njihove strane. Imajući gore navedeno u vidu, postupanje Vlade Crne Gore i drugih ovlašćenih aktera pored političke i moralne odgovornosti ima potencijal i da uđe u zonu i drugih vrsta odgovornosti, ali to bi bila zakašnjela i nedovoljna satisfakcija za štetu koja će nastupiti ukoliko se Sporazum usvoji.

Generalno, treba izbjegavati situacije koje izazivaju ovoliko spornih pitanja i ovoliki rizik od preispitivanja pred različitim nacionalnim i međunarodnim instancama: osporavanje Sporazuma pred Ustavnim sudom Crne Gore zbog formalne neustavnosti, a kasnije rizik od pokretanja više izuzetno skupih investicionih arbitražnih postupaka, i u perspektivi i pokretanje postupka zbog kršenja prava Evropske unije pred Evropskom komisijom, odnosno u krajnjem slučaju pred Sudom pravde Evropske unije.

(Autorka je redovni profesor Pravnog fakulteta Univerziteta Crne Gore na predmetima Međunarodno privatno pravo, Arbitražno pravo i Međunarodno pravo zaštite životne sredine)

Mišljenja objavljena u tekstovima autora nisu nužno i stavovi redakcije „Dana"