Piše: Miodrag Lekić
Smatra se da na planeti postoji oko 50 oružanih konflikata, od kojih dva, u Ukrajini i na Bliskom istoku, nastavljaju sa teškim bilansima i neizvjesnim ishodom. I sa geopolitičkim posledicama koje po značaju prevazilaze dvije strane u ratu.
U proteklom periodu aktuelizovane su i teme "treći svjetski rat" i "nuklearni rat".
Papa Franjo je saopštio da je treći svjetski rat u toku, istina "na komade" (a pezzi) – znači, veliki rat se odvija u raznim dijelovima svijeta.
U najkraćem 2024. je bila godina ratnih konflikata i visokih političkih tenzija. Bez raspleta, kojih nema ni na vidiku.
Istovremeno bila je to i izborna godina jer se glasalo u 76 zemalja koje obuhvataju negdje pola stanovništva planete, dok zajednička ekonomija čini 51 odsto BDP-a u svijetu. Glasalo se i u najmnogoljudnijim državama: SAD, Indija, Brazil, Rusija, Indonezija, Pakistan, Bangladeš, Meksiko.
I u nekim evropskim zemljama su održani izbori, a 27 članica EU su glasale za mjesta u Evropskom parlamentu.
Ako bismo se za ovu priliku ograničili na samo neke momente, treba početi od rezultata koji ukazuju na uspon desnih političkih orijentacija, recimo u paralmentarnim strukturama Francuske, Njemačke, Austrije, Rumunije, Gruzije. Uz napomenu da opštim promjenama u kojima je i istina dobila svoje dopune – poslije istine, paralalne istine i sl. i pojam desnice je doživio određene mistifikacije. Tako desnica, pored klasičnih određenja – konzervativizma, autoritarnosti, nacionalizma, sada obuhvata i pojmove suverenizam, populizam, antiglobalizam… U tu prilično nepreciznu klasifikaciju se nerijetko smješta i pobjednik najznačajnijih izbora u protekloj godini, onih u SAD, dakle Donald Tramp kojem se odmah dodaje i njegov alter ego, Ilon Mask.
Na izborima u prošloj godini vlast su ponovo učvrstili dvojica lidera BRIKS-a, Putin i Modi. Narendra Modi je pobijedio po treći put, što je ranije u Indiji pošlo za rukom samo Nehruu, velikom državniku i jednom od lidera Pokreta nesvrstanih.
U Africi se glasalo u 13 država. Na afričkom kontinentu političke promjene nisu više tabu tema, što pokazuju izbori u Gani, a mnogi opservatori ukazuju na značaj promjena vlasti u Senegalu, Liberiji, Bocvani, Mauricijusu.
Pored bazične i pravedne vizije "Afrika Afrikancima", ostaje i ona već dugo lansirana krilatica "Novi početak Afrike", početak koji nije odmakao.
Mnogi evropski izazovi
Evropa, posebno Evropska unija u 2024. je imala mnogo iskušenja, prije svega na političkom, ekonomskom, posebno energetskom i sigurnosnom planu.
Uostalom nije mali broj onih koji smatraju Evropu najvećom žrtvom rata u Ukrajini.
Njemačka i Francuska, dva glavna motora EU, protekloj godini su, pored ekonomskih recesija, imale političke nestabilnosti, što je uslovilo i pad vlada u tim državama.
Predsjednik Emanuel Makron je bio prinuđen da izabere četvrtog premijera za godinu koji na samom početku ove godine treba da sastavi novu vladu. Njemački parlament je raspisao izbore za mart 2025. g.
Na unutrašnjem planu izbori za Evropski parlament su u junu prošle godine donijeli rezultate sa usponom desno-konzervativnih partija.
Šest mjeseci nakon junskih izbora, novoformirani Evropski parlament 27. novembra je sa 370 glasova za, 282 protiv, 36 uzdražanih izabrao novu komisiju, predsjednicu i komesare. Time je kompletirana evropska egzekutiva koja je 1. decembra započela vođene složenih poslova iz njene nadležnosti.
Svoj drugi mandat Ursula fon der Lajen počinje sa ne malim brojem izazova, od kojih su urgentni oni u oblasti zajedničke odbrane, ekonomske i socijalne politike.
Pored geopolitičkih i geoekonomskih izazova ostaju i ona unutrašnja koja su političkog karaktera, dakle koordinacije tokom različitih pozicija država članica, kao i u politički fragmentizovanom Evropskom parlamentu.
U širokom rasponu geopolitičkih izazova Evropske unije, koji se kreću i od odnosa sa novom američkom administracijom Donalda Trampa sve do proširenja EU, takođe vladaju neizvjesnosti. U svakom slučaju još uvijek su nepoznanice s američke strane, pa i o odnosu prema EU, a sve će biti jasnije od 20. januara i novog početka američkog predsjednika i njegove nove ekipe.
Najavljeno je proširivanje EU novim članicama sa Zapadnog Balkana – gdje Crna Gora uprkos svemu što se dešava – ima vodeću poziciju.
Nedavno su ušle u vrh evropske agende, očigledno iz geopolitičkih razloga, i tri bivše sovjetske republike – Ukrajina, Gruzija i Moldavija.
Ako je opšta ocjena da Evropska unija prolazi kroz trnovit period velikih iskušenja, ne treba zaboraviti njena svojstva još od nastajanja, a na koje je ukazivao Žan Mone – da su krize eminentne evropskoj zajednici kao i njena sposobnost da ih rješava na inteligentan i racionalan način izlazeći iz njih još jača.
Uostalom, Evropska zajednica je i nastala poslije Drugog svjetskog rata, u jednom od najtežih perioda duge evropske istorije.
Ostaje da se vidi da li će se ponoviti ova pozitivna tradicija istorije evropske zajednice.
Čekajući Trampa
Još uvijek se analiziraju svi aspekti američkih izbora i ubjedljive pobjede Donalda Trampa krajem 2024. s centralnim pitanjem što ona donosi. Koliko će biti kontinuiteta i diskontinuiteta američke politike na unutrašnjem i spoljnom planu.
S druge strane, nema mnogo neizvjesnosti da će američka politika biti dominantno podređena američkim nacionalnim interesima. To potvrđuju i Trampove glavne krilatice "Amerika prije svega" i "Učinimo Ameriku ponovo velikom".
Istina, ovom drugom sloganu se može dodati da je Amerika i u proteklom vremenu bila "velika", i da zato ovo "ponovo" može zvučati i kao suvišno.
Konačno, u pravu su oni koji podsjećaju na u suštini slične slogane američkih predsjednika u dužem periodu. Uostalom, zar nisu Trampove citirane krilatice slične, recimo onoj Bajdenovoj "Zašto ponovo Amerika mora da vodi" ili Obaminoj "Obnova američkog vođstva". Manje-više varirana je realizacija "američkog sna" ne samo na individualnom planu nego i na onom nacionalne države koja treba da vodi svijet.
Od ogromnog značaja za međunarodne tokove biće odnos sa Kinom, glavnim američkim rivalom na ekonomsko-trgovinskom planu, što i dalje ostaje nepoznanica.
Ukrajina i Bliski istok
Dva najsloženija pitanja, dva rata, u Ukrajini i na Bliskom istoku, prenose se u 2025. Još uvijek se ne znaju vremenske dimenzije rata, još manje rezultati i njihove posledice.
Bilans rata, posebno onog u Ukrajini, neće se svoditi samo na teritorijalni aspekt. Ulog je mnogo veći. Ostaju mnoga složena pitanja, naročito geopolitička i bezbjednosna, zbog kojih je rat i počeo.
Na Bliskom istoku, koji decenijama živi tragičnu nestabilnost, u prošloj godini se odvijalo nekoliko ratova. Kontinuitet u tim ratovima je bilo sistematsko uništavanje Gaze.
Događaji u Siriji, koji su neki način, posthumna pobjeda arapskog proljeća, označavaju kraj jedne epohe. I neizvjestan početak nove. Problem je i da li se danas može uopšte govoriti o Siriji kao jedinstvenoj državi imajući u vidu njenu rasparčanost na dijelove pod upravama nekoliko drugih država.
Kada se govori o Bliskom istoku zaboravlja se na jedan drugi istok, onaj nešto dalji, za sada u sjenci onog prvog. Naime, Daleki istok ostaje sa svojim tačkama visokih tenzija i rizika – prije svega Tajvan, Koreja, Južno kinesko more.
Sadašnje vrijeme zgusnutih događaja, nažalost i sa masovnim patnjama ljudi i naroda, ukazuje i na moguće ubrzanje istorije. Zato nakon haotičnih događaja i nemoći pred ratovima, posebno u Ukrajini i na Bliskom istoku, njihov kraj, neki vide, i kao moguću prekretnicu, čak i ka novom međunarodnom poretku.
Da li će se to dogoditi, sa kojim sadržajima i pravilima – ostaje jedno od centralnih pitanja u započetoj godini.
U međuvremenu, na početku 2025. se prenose ratovi i neriješeni konflikti iz prošle godine.
Mišljenja objavljena u tekstovima autora nisu nužno i stavovi redakcije „Dana”
