PIŠE: Prof. mr Zora Jestrović
Kad sam pročitala rukopis nove knjige Buda Simonovića "Lijeve greške" - istine i laži o sumračnom razdoblju NOB u Crnoj Gori od septembra 1941. do maja 1942, prvo što mi se nametnulo bila je ona poznata misao Mihaila Lalića: "Cilj moga stvaralaštva, ili bolje reći pisanja, je da otmem od zaborava koliko to može pisac i njegova krhka sredstva, da zadržim na vidjelu neka djela i nedjela naših ljudi iz vremena revolucije. Te da jedne istaknem za ugled, a druge prikujem gdje im je mjesto."
Knjiga dokumentarno-istorijske proze "Lijeve greške" predstavlja stvaralačku i ljudsku misiju svoga autora. Čitaoci su odavno uočili da Budo Simonović, kad je u pitanju književna problematika, uvijek iznenadi nečim, u prvi mah, već poznatim. Ali, ulazeći u sadržajnu strukturu njegove knjige, ono što se činilo poznatim postepeno se osvjetljava novim relevantnim podacima i saznanjima te se čitalac osjeća kao putnik koji iz mračnog laguma izlazi na svjetlost dana.
Ova knjiga je specifični vid reaktuelizacije događaja iz mračne prošlosti NOB-e, koji su se odigrali prije osam decenija, koji su se negativno reflektovali na početak, tok i kraj antifašističkog pokreta u Crnoj Gori za vrijeme Drugog svjetskog rata, a koji u vidu destruktivnih sila zla ponovo oživljavaju u našem vremenu.
Početak svake revolucije se može datirati, ali završetak je, kako kaže Mihailo Lalić, "u nesagledivoj budućnosti". I ova knjiga je prilog o revoluciji koja se, izgleda, nije još završila. Gete, jedan od najslavnijih njemačkih pisaca, konstatovao je da će se jedan rat završiti kada se završe životi svih njegovih učesnika. Čini se da se ratovi i revolucije na balkanskim prostorima nikada ne završavaju jer se novi frontovi starih ratova otvaraju u dušama pokoljenja.
Iako autor u svom prološkom tekstu "Riječ na početku" saopštava da njegova knjiga nema pretenzije da bude "cjelovita, svestrana i sveobuhvatna priča" o onome što se tokom NOB-e, s jeseni 1941. do proljeća 1942. dešavalo u Crnoj Gori, njena tematska raznolikost, ukupna sadržina kao i dubine emocija sa kojima je opisivao određene tragične slike i događaje, govore suprotno. Pišući o tragičnim ljudskim sudbinama, autor je ovoj istorijski profilisanoj knjizi dao jednu lirsku notu koja je velikim dijelom čini istorijskim lirskim romanom. I citatima na početku knjige, koji čine njen moto, autor otkriva paradigmatski obrazac svoje knjige i naglašava njenu humanističku stranu.
Kad se knjiga u cjelosti pročita, onda se može zaključiti da se upravo osnovna intencija autora ove knjige zasnivala na svjesnoj odluci da na osnovu relevantnih činjenica, zasnovanih na izvornim dokumentima svih suprotstavljenih strana u ratu, pokuša dati što objektivniju istinu o događajima i ljudima. Istovremeno, i da se opovrgnu neka savremena tumačenja – proizvoljna i naučna, pisana sa tezom i za potrebe političke rehabilitacije poznatih profašističkih struktura na prostorima Crne Gore i šire.
Knjiga je strukturirana po principu pro et kontra, odnosno za i protiv neke stvari, odnosno pomoću priloga za neku stvar, ali i protiv nje (eklatantan primjer u knjizi je opis lika i djelovanja Milovana Đilasa). Autor ništa činjenično ne prepušta subjektivnosti i proizvoljnosti već sve potkrepljuje različitim podacima i navodi tačne izvore svojih saznanja i citata u kontekstu knjige. Evidentirana bibliografska građa na kraju knjige, koju je autor koristio u pokušaju otkrivanja cjelovite i bespristrasne istine o onome što piše, daje ovoj knjizi jedinstven epitet - prva knjiga o "lijevim greškama", zasnovana na upotrebi i lijevih i desnih tumačenja.
Razlog takvog pristupa stvaralačkoj građi je autorov stav da se u ime sve tri vremenske kategorije, u vidu objektivne reaktuelizacuje jednog mračnog i bolnog doba, pokušaju svesti čisti računi sa istorijom, onom koja je bila istorija zla i smrti. Objektivnom i neostrašćenom čitaocu je pružena mogućnost da i on bude sudija i samostalno oformi svoj unutrašnji sud časti, da samostalno presudi u ime istine, pravde i budućnosti neopterećene zlim usudom koji se na ovim prostorima uvijek ponavljao i prolongirao u nečiju ličnu korist. Jer, ako je istina prva žrtva u ratu, onda joj treba dati pravo glasa u miru.
Sjutra: NEMA RAVNOTEŽE ZLOČINA
