Način na koji je na Brionskom plenumu 1966, kao udarom "groma iz vedra neba", smijenjen Aleksandar Ranković, do tada "desna ruka" i čovjek od najvećeg povjerenja Josipa Broza, nagovještovao je, sam po sebi, i takav životni kraj čovjeka kojeg su mnogi, dok je bio na vlasti, vidjeli kao Titovog nasljednika. Očekivalo se jednostavno da će Ranković, kad tome dođe vrijeme, na onaj svijet biti ispraćen bez nekog većeg odjeka u javnosti.

Dr Slobodan Selinić

Privatna arhiva

Dogodilo se, međutim, suprotno. Na njegovoj sahrani u Beogradu, u Aleji narodnih heroja, 22. avgusta 1983. godine, okupilo se oko 100.000 ljudi, sa neskrivenim političkim nabojem i očitom željom za ispravljanje nanesene mu nepravde. Mnogi su to doživjeli i kao "prvi masovni izliv nezadovoljstva u Srbiji nakon studentskih demonstracija iz juna 1968. godine". Za aktuelnu i već uveliko posvađanu vlast, do čega je došlo odmah poslije Titove smrti, to je bilo više od šoka, što će u narednom periodu izazvati različite političke stavove i dodatno raspiriti postojeće političke zađevice. Upravo, time ćemo se i baviti u ovom feljtonu, nastalom na osnovu knjige poznatog i priznatog srpskog istoričara dr Slobodana Selinića "Srbija 1980-1986: politička istorija od Tita do Miloševića", koju je 2021. godine objavio Institut za noviju istoriju Srbije iz Beograda, na kome je Selinić zaposlen kao naučni savjetnik. Tačnije, prenijećemo iz nje dio poglavlja "Sahrana Aleksandra Rankovića: politička ocjena i unutarpartijski sukobi". Ovu izuzetno vrijednu knjigu već smo koristili na ovom mjestu, a kao i ranije, i ovog puta to činimo uz odobrenje autora i izdavača.

Pored ove, istoričar dr Slobodan Selinić (1975), objavio je i monografije: "Beograd 1960-1970, snadbijevanje i ishrana" (2005), "Jugoslavija i svijet 1945-1950: hronologija" (2010, koautor), "Partija i diplomatija u Jugoslaviji 1945-1952". (2013), "Srbija i jezički sukob u Jugoslaviji 1967." (2017), "Književna diplomatija" (2019) i "Jugoslavija i Zapad 1980-1983: spoljni dug i unutrašnja kriza".

                                                      ***

Ozbiljnost sukoba i stepen podijeljenosti u jugoslovenskoj političkoj eliti, pokazivale su i razlike u tumačenju događaja na sahrani Aleksandra Rankovića 1983, prije svega masovnosti i izražavanja poštovanja prema pokojniku. Svi su tvrdili da je to bio čin političke demonstracije, ali nije bilo saglasnosti oko odgovornosti.

Aleksandar Ranković, bivši potpredsjednik SFRJ, koji je uklonjen sa funkcija na Brionskom plenumu 1966, umro je iznenada 19. avgusta 1983. u Dubrovniku, a sahranjen je tri dana kasnije u Beogradu. U tom trenutku Jugoslavija je bila zemlja u kojoj je politička, ekonomska i društvena kriza bila evidentna. Od samoupravnog sistema i ovladavanja radnika dohotkom nije ostalo mnogo osim partijskih referata i programa. Spoljni dug zemlje je postao opštepoznati problem i prema zvaničnim podacima je početkom osamdesetih iznosio oko 20 milijardi dolara. Da bi izbjegla proglašavanje moratorijuma, Jugoslavija je pristala na aranžmane sa stranim investitorima i usvojila potrebne zakone na noćnoj sjednici Skupštine SFRJ 2/3. jula 1983, poslije dramatičnih upozorenja predsjednice SIV-a Milke Planinc. U Srbiji je proces uspostavljanja jedinstva republike, otvoren 1981. ukazivanjem na neravnopravan položaj u federaciji i političku, ekonomsku i kulturnu dezintegrisanost republike uz insistiranje na ostvarivanju funkcija koje su joj prema Ustavu pripadale, tekao veoma sporo, uz velike otpore pokrajinskih rukovodstava. Na Kosovu je vladalo varljivo zatišje, sa neprekinutim procesom iseljavanja Srba.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)