Kada se govori o posebnoj praksi političkog djelovanja, ideološki netipičnog za jednu komunističku partiju, odnosno pokret koji je ona predvodila, misli se o prihvatanju saradnje sa predstavnicima građanskih političkih opcija i svjesni pristanak na učestvovanje u parlamentarno-demokratskoj pluralističkoj formi političkog života. U pitanju je bila prelazno-taktična forma djelovanja kroz JNOF, koju Milovan Đilas u memoarima objašnjava na sljedeći način: "Nepomirljivo i nepopustljivo prema neprijatelju – prema ostacima kontrarevolucionarnih formacija i okupatorskih agentura – vođstvo je istovremeno intenzivno nastojalo da proširi svoj upliv i djelatnost na novoj, narodnofrontovskoj osnovi. Jer s naglim oslobađanjem gradova u Srbiji, u jesen 1944. godine, i naglim oslobađanjem hrvatskih i slovenačkih gradova u maju 1945. godine, kompartija je najednom zapala u nove teškoće – u probleme državnog, nacionalnog, društvenog i privrednog života za koje nije imala ni dovoljno kadra ni dovoljno iskustva. Vojnički i policijski mi smo bili dovoljno snažni i samopouzdani, ali naša baza u narodu, naročito u srednjim slojevima, bila je preuska i neobdelana. Revolucija se nije mogla – niko to u partiji nije ni želio – zaustaviti, ali je mogla da olakša i komunistima i nekomunistima, ili znatnom dijelu nekomunista, prelazak u novo stanje."
I ne samo to, rukovodstvo KPJ i sam Josip Broz Tito odlučno su negirali revolucionarne namjere svoje borbe, a s tim u vezi i namjere o rušenju kapitalizma i uvođenju komunizma. Jedini prioritet zauzimala je borba protiv okupatora, odnosno protiv imperijalizma. Ovaj potez bio je, strogo ideološki gledano, praktično odricanje komunista od osnovnih postulata lenjinizma-staljinizma o revolucionarnoj borbi, na koje se vođstvo KPJ programski pozivalo. Međutim, jasno je da se po tom pitanju radilo o političkoj taktici KPJ za osvajanje vlasti u zemlji, a put koji je izabran odnosio se na uočavanje važne činjenice presudne uloge koju je igrala pravna legitimizacija ovog cilja. Tu politiku profesor Kosta Čavoški naziva "dugoročnom strategijom" jugoslovenskih komunista, čiji se začeci javljaju već od samih početaka Narodnooslobodilačke borbe.
U skladu sa pomenutim, svoje političke pozicije rukovodstvo KPJ pažljivo je formulisalo i oprezno, u skladu sa situacijom, saopštavalo javnosti. U tom smislu vješto se vodilo računa o nijansiranju političkih stavova, odnosno usklađivanju stvarnih ciljeva sa realnom politikom. Tako su komunisti već tokom rata čvrsto stali iza stava da se u jugoslovenskom slučaju radi o specifičnom oslobodilačkom ratu koji karakterišu duboke i nepovratne političke i socijalne promjene, ali su dosljedno negirali da se po tom pitanju radi o revoluciji. Pored drugih, i Milovana Đilasa, kao jednog od čelnih ljudi NOP-a, u pomenutom periodu vidimo kao vjernog zastupnika ove politike.
Tako je Milovan Đilas u jednom svom predavanju, avgusta 1944, naglašavao da se u NOB mogu zapaziti "izvjesne originalne crte te borbe, koje mi ne srijetamo ni u jednoj borbi u istoriji". Ta originalnost NOB-a kao "nacionalnog rata"ogledala se, prije svega, u činjenici rušenja starog poretka, kao nepobitna i nepovratna tekovina oslobodilačke borbe. S tim u vezi, ponekad se zvanično, pogotovo kako se rat primicao kraju a realna vojna i politička moć NOP-a rasla, priznavalo da je u međuvremenu došlo i do izvjesnih revolucionarnih promjena ili da postoje pretenzije u tom pravcu. "Da li je za druge nacionalne ratove karakteristično razaranje državnog aparata?", pita se Đilas i odgovara: "Nije". Mi ne susrećemo u istoriji ni jedan nacionalni rat koji bi tako duboko, iz osnova, potpuno rušio staru društvenu mašinu, društveni aparat.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
