Kod pripadnika Družine bio je izrazito razvijen kult prošlosti. Ako se pogledaju glavni motivi njihovih književnih radova, ti mladići su pisali i besjedili o "osveti Kosova", obnovi Dušanovog carstva, "mučeničkom liku cara Lazara", te "herojskom činu Obilića". Važno mjesto, pored srednjeg vijeka, u njihovim radovima zauzimaju junaci iz Prvog i Drugog srpskog ustanka. Uočljiv je i veliki uticaj srpske narodne poezije, ali i pseudoklasične, kao i starije njemačke romantike. To je često dovodilo do nekih apsurdnih kombinacija u njihovim radovima, poput toga da Marko Kraljević ide zagrljen sa Orfejem i tako dalje. Uzori su im bili Sima Milutinović Sarajlija, Dositej Obradović i Vuk Stefanović Karadžić. Ristić je na jednom od sastanaka predlagao da se podigne spomenik Dositeju Obradoviću, a takođe, spjevao je i odu Lukijanu Mušickom. Bio je prisutan veliki uticaj slavenofilskih ideja. "Slavjani"Jan Kolar i Ljudevit Štur bili su izuzetno cijenjeni kod predstavnika ovog licejskog udruženja.

Romantičarski duh i nacionalna osviješćenost bili su jedni od glavnih karakteristika pripadnika Družine mladeži srpske. Ideje koje su zastupali bile su srazmjerne duhu vremena. Revolucija koja je 1848. godine zahvatila gotovo čitavu Evropu imala je pored slobodoumnih ideja, u vidu liberalizma i demokratije, kod pojedinih naroda prvenstveno nacionalni karakter. Posljednje se posebno odnosi na narode koji su težili nacionalnom ujedinjenju poput Njemaca i Italijana, te onih koji su se nalazili u okviru Habzburške monarhije, poput Mađara i slovenskih naroda. Jovan Skerlić je sa pravom primijetio da je među članovima Družine bio prisutan liberalni nacionalizam i kosmopolitisko slavenofilstvo. Radi se i o generaciji koja je rođena krajem dvadesetih i početkom tridesetih godina 19. vijeka, te je stoga razumljivo što su tadašnji licejci imali više nacionalne samosvijesti i ponosa, jer, za razliku od njihovih roditelja, nijesu iskusili tursko ropstvo. Na njihove stavove, dobrim dijelom su uticali i pojedini profesori, koji su bili pripadnici prve generacije državnih pitomaca, koje je početkom četrdesetih godina 19. vijeka Kneževina Srbija slala na studije u inostranstvo. Liberalne i nacionalne ideje stečene na Zapadu, prije svega na njemačkim univerzitetima i Parizu, oni su prenosili svojim učenicima, razvijajući kod njih ponajviše osjećaj za "rodoljublje i častoljublje".

Jovan Ristić – mladost i školovanje u Rrbiji (9): Preporučen za školovanje u inostranstvu

Među građom koja je izgorjela prilikom bombardovanja Narodne biblioteke 1941. godine nalazila se i zaostavština "Družine mladeži srbske". Pojedini njihovi radovi, koji su recitovani na sastancima, sačuvani su samo zato što su objavljeni u zborniku radova pod nazivom "Neven sloge". Jovan Ristić je bio jedan od članova redakcionog odbora koji je odlučivao koji će se radovi naći u zborniku. U "Nevenu" su se našle četiri njegove pjesme, koje se poklapaju sa pomenutim uticajima kojima su licejci bili izloženi. Slavija, kao i izgubljena pjesma "Hram slave", napisane su u slavenofilskom duhu. Pjesma "Nevera" govori o Kosovskom boju, dok su "Srbski brod" i "Put k Žiči" rodoljubivog karaktera. Zna se da je pored navedenih postojala Ristićeva pjesma koju je posvetio caru Dušanu, koja je nosila naziv "Dušanov san".

"Neven sloge" značajan je i zbog toga što se u njemu našao i "Obzor" države, rad Jevrema Grujića koji se u istoriografiji često uzima kao prva deklaracija liberalizma u Srbiji. Kroz revolucionarna vrenja u Evropu slobodoumne ideje stizale su i do tadašnjih beogradskih licejaca. Posebno će ih u tom smjeru dalje inspirisati dolazak Dimitrija Matića, Koste Cukića i Ljubomira Nenadovića koji su se polovinom 1848. vratili u Srbiju sa svojih studija u inostranstvu. Grujić je u "Obzoru" državu, kao rusoovoski društveni ugovor, postavio na centralno mjesto.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(KRAJ)