U određivanju broja prisutnih na sahrani Aleksandra Rankovića odudarala je procjena Branka Pešića, koji je bio na sahrani. Koristio je poređenje sa "Zvezdinim" stadionom, koji je mogao da primi 90.000 ljudi, dodao da taj broj"ni na tri groblja ne može da stane" i procijenio broj okupljenih na maksimalno 50.000. Savezni SUP je u informaciji od 2. septembra 1983. izvijestio da je na sahrani bilo između 90.000 i 100.000 građana, među kojima dosta omladine, ali najviše onih srednje i starije dobi, veliki broj penzionisanih radnika organa unutrašnjih poslova, oficira i generala JNA, bivših rukovodilaca, lica sa odlikovanjima...

Masovno prisustvo građana i političke poruke na sahrani Rankovića dobile su dodatnu dimenziju sporovima oko odgovornosti za te pojave.

Selinić

Arhiva

Predsjedništvo CK SKJ, Predsjedništvo CK SKS i Gradski komitet Beograda su održali više od deset sjednica na kojima je razmatrano ovo pitanje i nijesu imali istovjetan stav. Predsjedništvo CK SKS je o dešavanjima na sahrani raspravljalo 25. avgusta 1983. Postojala je saglasnost oko karaktera – svi su se složili da je riječ o političkoj demonstraciji (Nikola Ljubičić je upotrijebio termin "miting") i da je prisustvo naroda bilo masovno. Međutim, predsjednik Predsjedništva CK SKJ Draža Marković je insistirao na tome da je ta demonstracija bila organizovana. To nije bio stav srpskog vrha, a posebno ne beogradskog, jer bi u tom slučaju politička odgovornost Gradskog komiteta na čelu sa Ivanom Stambolićem bila velika. Dušan Čkrebić i Ivan Stambolić su tvrdili da Državna bezbjednost nije posjedovala informacije o organizovanoj akciji niti da će građani na sahranu doći u tako velikom broju (Stambolić je govorio o "spontanom okupljanju" i da nije bilo nijednog indikatora organizovanosti). Oni su insistirali na tome da je specifičnost Beograda bila najveća koncentracija "dogmatskih snaga", posebno pripadnika SUP-a penzionisanih poslije pada Rankovića 1966. Čkrebić je pominjao i nacionalistički uticaj, ali još više "element Kosova", tj. svijest velikog broja ljudi da je na Kosovu bilo bolje stanje u vrijeme Rankovića. Konačno, smatrao je da je nezadovoljstvo iskazano na sahrani bilo i posljedica složene ekonomske situacije. On i Stambolić su zaključili da je na sahrani bilo mnogo boraca iz revolucije i penzionisanih generala. Čkrebić i Dragoslav Marković su pozivali na dodatnu političku opreznost. Čkrebić je upozorio da treba voditi računa da se u budućnosti spriječi "mimohod" i "neuobičajena poseta" grobu, odnosno da Rankovićev grob ne postane simbol protivnika režima. Bio je otvoreniji od ostalih u tumačenju značaja događaja na sahrani, shvatajući da su oni bili pokazatelj velikog nezadovoljstva u društvu, s kojim je SK morao da računa: "da znamo brate i da mi ne živimo u nekim oblacima da znamo da budemo realni da šta imamo i s čim treba realno da računamo".

Predsjedništvo CK SKJ je više puta razmatralo politički aspekt sahrane Rankovića (6. septembra, 4. i 14. oktobra, 22. novembra). Osnovni ton diskusije bile su optužbe iz pokrajina, Hrvatske i BiH upućene Savezu komunista Srbije i GK Beograda zbog srpskog nacionalizma. Pokrajinski političari (Slavko Veselinov, Petar Matić) i pojedini političari iz Hrvatske i BiH (Dušan Dragosavac, Jure Bilić, Branko Mikulić, Hamdija Pozderac, Nikola Stojanović) i inače su često u saveznom partijskom predsjedništvu napadali rukovodstvo Srbije zbog pisanja štampe ili djelovanja intelektualaca koje je bilo suprotno politici vlasti, pokušavajući i da se miješaju u rad Saveza komunista Srbije, neprekidno šireći strah od srpskog nacionalizma. Masovan dolazak građana na sahranu Aleksandra Rankovića bio je samo jedan od povoda za takve napade.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)