Tokom života i trajanja SFRJ, često se moglo čuti da je Bosna i Hercegovina "Jugoslavija u malom", a, s druge strane, slično tome, da Jugoslavije ne bi bilo kad bi joj neko oduzeo Bosnu i Hercegovinu. Koliko su obije konstatacije bile osnovane i tačne, pokazalo se kada je krenuo sunovrat nekada snažne i širom svijeta priznate i poznate države. Krvava drama raspada Jugoslavije sa najviše užasa ispoljila se upravo u ovoj njenoj republici.
Zato ćemo se u ovom našem feljtonu pozabaviti "analizom temeljnih načela nastanka Bosne i Hercegovine kao federalne jedinice, poput `bratstva` i `zajedničke oružane borbe` svih njenih naroda, na čemu su jugoslovenski komunisti posebno insistirali". U tu svrhu poslužiće nam knjiga "Politički odnosi u Bosni i Hercegovini 1945-1958", uglednog srpskog istoričara doc. dr Draženka Đurovića, koju smo već jednom koristili na ovom mjestu, tačnije njeno pogavlje "Mjesto Bosne i Hercegovine u federativnoj Jugoslaviji (1943-1946)", kojeg ćemo prenijeti u skraćenoj verziji. Knjigu su 2024. godine objavili Arhiv Republike Srpske i Udruženje arhivskih radnika Republike Srpske iz Banje Luke i Institut istorijskih nauka Univerziteta u Istočnom Sarajevu, a i ovog puta je koristimo uz odobrenje autora i navedenih izadavača.
Draženko Đurović je rođen 26. oktobra 1986. godine u Sarajevu. Osnovnu školu je završio u Sokocu, a srednjoškolsko obrazovanje stekao u Srpskom Sarajevu. Studirao je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Istočnom Sarajevu, na Katedri za istoriju, gdje je diplomirao 2015. godine. Postdiplomske – master studije pohađao je na Odsijeku za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu, gdje je 2016. odbranio master rad na temu: "Rogatički i sokolački srez 1945-1949'". Januara 2017. godine upisao je doktorske studije istorije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, kod mentora prof. dr Ljubodraga Dimića. Doktorsku disertaciju na temu "Politički odnosi u Bosni i Hercegovini 1945-1958". odbranio je maja 2022. godine. Aprila 2023. izabran je u zvanje docenta na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Istočnom Sarajevu. Član je Matice srpske od 2024. godine.
***
Jugoslovenski komunisti su u Drugom svjetskom ratu, po ugledu na socijalističku revoluciju u Rusiji, primijenili formu "klasnog i nacionalnog oslobođenja" inkorporirajući joj ideju bratstva i jedinstva kao obrazac za afirmaciju ravnopravnosti svih naroda i narodnosti Jugoslavije. U ostvarenju "oružanog bratstva" KPJ je vidjela bazu oko koje će u budućnosti graditi zajednički život svih naroda Bosne i Hercegovine. Vođen ovom idejom, PK KPJ za BiH je od početka ustanka pozivao Srbe, Hrvate i muslimane da stanu na branik svoje zemlje i svoje slobode pred najezdom njemačkog osvajača. Međutim, propagandni proglasi komunista nisu mogli promijeniti političku realnost Bosne i Hercegovine. Duboko ukorijenjene međuvjerske i međunacionalne netrpeljivosti bile su dominantna slika bosanskohercegovačkog društva, da bi početkom Drugog svjetskog rata kulminirale i pretvorile se u neviđen teror i krvoproliće, otežavajući sprovođenje politike KPJ.
Iako je revolucionarna dimenzija bila snažna komponenta djelovanja i ponašanja KPJ tokom Drugog svjetskog rata, ona je bila i najjača snaga patriotske vokacije, antifašističkog opredjeljenja i nukleus ustaničke aktivnosti, a obnova Jugoslavije jedna od njenih osnovnih orijentacija. Odmazda na nacionalnoj osnovi za KPJ je bila nedopustiva, a njenim internacionalističkim načelima strana politika nacionalne konfrontacije.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
