Skupština SANU je prihvatila predlog Ivana Maksimovića. Predsjedništvo SANU je 13. juna 1985. godine osnovalo Odbor za pripremu Memoranduma o aktuelnim društvenim pitanjima. Za članove Odbora su imenovani akademici Antonije Isaković, Pavle Ivić, Dušan Kanazir, Mihailo Marković, Miloš Macura, Dejan Medaković, Miroslav Pantić, Ljubiša Rakić, Radovan Samardžić, Miomir Vukobratović, Vasilije Krestić, Ivan Maksimović, Kosta Mihailović, Stojan Ćelić i Nikola Čobeljić.

Prije prvog sastanka Odbor je promijenio ime u Komisija. Inicijalna sjednica je održana na Vidovdan, 28. juna. Za predsjednika Komisije je imenovan Dušan Kanazir, a za potpredsjednika Antonije Isaković. Na taj način je istaknuta važnost preuzetog zadatka, jer su Kanazir i Isaković bili predsjednik i potpredsjednik akademije. Za operativni rad na izradi nacrta Memoranduma određena je radna grupa, čiji je predsjednik bio Antonije Isaković, a članovi Mihailo Marković, Nikola Pantić, Miroslav Pantić, Ljubiša Rakić, Radovan Samardžić, Vasilije Krestić i Kosta Mihailović.

Iako je izgledalo da je Skupština SANU odluku o pisanju Memoranduma donijela lako, istina je da su neformalni razgovori o potrebi pisanja sličnog dokumenta trajali dugo unazad. Dio akademika je smatrao da SANU treba da se drži dalje od politike i da bi preuzimanje takvog zadatka bilo štetno. Većina je, ipak, vjerovala da nemaju pravo da ćute poslije šest godina krize, naraslih dezintegracionih procesa i opšteg osjećanja da se Srbija nalazi u podređenoj ulozi.

Izrada Memoranduma nije bila tajna niti je u čitavom poduhvatu bilo nečeg zavjereničkog. Novinari su prisustvovali sjednici Skupštine SANU na kojoj je prihvaćen predlog akademika Maksimovića. Malo ko je obratio pažnju na plan Akademije da pripremi još jedan u nizu dokumenata o korijenima jugoslovenske krize.

Izradom Memoranduma je operativno rukovodio Antonije Isaković. Zakazivao je sjednice, predsjedavao njima, prikupljao dijelove teksta koje su pripremali pojedini akademici i koordinisao uobličavanje teksta u cjelinu. Na prvoj sjednici Komisije odlučeno je da dokument ima dva osnovna dijela: prvi koji bi govorio o jugoslovenskoj krizi, i drugi koji bi se bavio položajem Srbije i srpskog naroda.

Prvi tekstovi su počeli da pristižu u januaru 1986. godine. Akademici su pisali o temama za koje su bili stručni. Tako je Kosta Mihailović, uz pomoć Nikole Čobeljića, napisao kritičku analizu stanja na polju ekonomije, Mihajlo Marković se bavio samoupravljanjem i društvenim odnosima, dok je Vasilije Krestić pisao o položaju Srba u Hrvatskoj. Pisane priloge su dostavili i drugi akademici. Dejan Medaković je napisao kraći tekst o stanju srpskih manastira, dok je Predrag Palavestra, po svjedočenju Vasilija Krestića, napisao prilog o odnosu srpske i hrvatske književnosti. Savjetodavnu ulogu su imali Dobrica Ćosić, Ljubomir Tadić i Jovan Đorđević.

Tokom rada na Memorandumu trajale su polemike kakav karakter finalni dokument treba da ima. Pojedini akademici su se zalagali da bude napisan kao nacionalni program. Većina se opredijelila za kritičku analizu. Postojale su i dileme da li u dokumentu treba pominjati Tita i Kardelja, potom da li ići na sasvim kratak dokument od nekoliko strana ili na opširnu analizu... Početkom septembra 1986. godine izrada Memoranduma ušla je u završnu fazu. Većina priloga je bila gotova. Na sjednici Komisije, 19. septembra 1986, započeta je finalna redakcija teksta. Nastavljena je četiri dana kasnije, 23. septembra. Prvih tridesetak strana je bilo uobličeno kada se 24. septembra, na stranicama "Večernjih novosti", pojavio tekst naslovljen "Ponuda beznađa". U njemu su, uz komentare, objavljeni dijelovi dokumenta koji je od toga trenutka postao poznat kao Memorandum SANU. Sjutradan, 25. septembra, izašao je novi tekst, ovaj put pod naslovom "I AVNOJ je `lažiran`". Tako je otpočela afera Memorandum.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)