Poražavajućem iskustvu iz Ljubljane slijedilo je novo, nakon 72 dana dugog putovanja ''Galebom'' pored obale sjeverne i srednje Afrike, početkom 1961. godine. Poziv na predsjednički brod je bila simbolična kruna Ćosićevog uspona – čast kakva se ukazivala samo odabranima. Prilika da izbliza posmatra Tita i druge visoke rukovodioce, kod Ćosića je ostavila mučan utisak. Svađe Tita sa najbližim saradnicima, sukobi sujeta, dvorske intrige i rasipništvo tokom najskupljeg Titovog putovanja razbili su iluziju o nepogrešivosti jugoslovenskog vrha i ogolili nesavršene ljude ispod maski uzvišenih figura vođa revolucije.

    Prva polovina šezdesetih se pokazala kao ključan period za budućnost Jugoslavije. Pukotine u vrhu SKJ, otvorene na Sedmom kongresu, sve više su se produbljivale. Hrvatski istoričar i visoki funkcioner SK Hrvatske od kraja šezdesetih, Dušan Bilandžić, ukazuje da je već od 1958. otpočelo izmještanje odlučivanja iz, do tada, svemoćnog centra, prvenstveno IK CK SKJ, u republička rukovodstva. Do početka šezdesetih postalo je očigledno da taj proces uveliko teče. Rječito ga je opisao Ljubodrag Dimić: ''Osamostaljivanje republika bilo je praćeno ekonomskim i kulturnim zatvaranjem, nacionalnim homogenisanjem, gubitkom svijesti o potrebama i interesima cjeline, uspostavljanjem lokalnih osjećanja i svojevrsnog egoizma koji je posebno ostavio traga u sferi ekonomije, pothranjivanjem svijesti koja nije bila u stanju da prekorači opštinske, sreske ili republičke okvire. Posljedica tih procesa bila je opšta dezintegracija. Sudar nacionalnog i jugoslovenskog bio je prisutan u svim sferama života.'' Kako je još krajem šezdesetih primijetio američki istoričar Paul Šoup, promjene u ekonomskom sistemu početkom šezdesetih omogućile su pojavu ''ekonomskog nacionalizma'' u republikama, kao prethodnice narastanja drugih vrsta nacionalizama.

    Prva javna manifestacija sukoba dvije struje u redovima partije se dogodila 1961. godine. Ni vrijeme, a ni učesnici nijesu bili slučajni. Od januara 1961. pa do februara 1962. u časopisima ''Delo'', iz Beograda, i ''Naša sodobnost'', iz Ljubljane, trajala je polemika između Dobrice Ćosića i profesora Univerziteta u Ljubljani, Dušana Pirjeveca. Polemika intelektualaca, vođena na stranicama književnih časopisa, trebalo je da stvori privid da se ne radi o političkom sporu. U pozadini, upravo je to bio slučaj, budući da su i Pirjevec i Ćosić bili eksponenti različitih struja u rukovodstvu SKJ. Centralna tema polemike je bio odnos prema jugoslovenskoj integraciji, odnosno različito viđenje budućnosti jugoslovenskih nacija.  Ćosić i Pirjevec su bili vršnjaci, rođeni 1921. godine. Pirjevec je tokom rata bio politički komesar u redovima Oslobodilne fronte. U miru, preuzeo je rukovođenje Agitpropom za Sloveniju. Sličnost između karijera dvojice intelektualaca novog doba nestala je 1948. godine, kada se Pirjevec razišao sa partijom. Nakon godinu dana provedenih u zatvoru (1948–1949) morao je iznova da gradi karijeru, prvo kao student komparativne književnosti, potom kao asistent pa profesor savremene književnosti na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Ljubljani. I pored idejnog razlaza sa KPJ, ostao je u dobrim odnosima sa visokim slovenačkim političkim funkcionerima, Borisom Kidričem i Borisom Krajgerom. Zahvaljujući njima, ponovo je primljen u partiju. Pirjevec je u polemici nastupao kao pojedinac, ali je vladalo uvjerenje da iza njega stoji cjelokupna slovenačka partijska nomenklatura, na čelu sa Edvardom Kardeljem. Nasuprot njega se našao Dobrica Ćosić, nastupajući takođe u svoje ime, ali ga je na polemiku podstakla struja u rukovodstvu koju su činili Aleksandar Ranković, Jovan Veselinov, Slobodan Penezić Krcun i drugi. Isprva ga je podržavao i Tito, budući da su mu stavovi koje je Ćosić zastupao bili znatno bliži, ali se kasnije povukao. U jugoslovenskom rukovodstvu je postojalo uvjerenje da iza Ćosića stoji čitav SK Srbije, iako to nije bio slučaj, budući da su se mnogi istaknuti srpski funkcioneri držali po strani (Koča Popović, Mijalko Todorović) dok je bilo i onih koji su imali sasvim drugačiji odnos prema nacionalnom pitanju.Takođe, centralističkoj struji u rukovodstvu su pripadali i mnogi funkcioneri iz drugih republika, poput Đura Pucara iz Bosne i Hercegovine, Lazara Koliševskog iz Makedonije i Ivana Gošnjaka iz Hrvatske.[…]

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

NASTAVIĆE SE