Pristupanje partizanima divizije "Garibaldi" značilo je da je partizanski pokret kvantitativno i kvalitativno ojačao, jer je u njegove redove bila uključena italijanska vojska, koja je po veličini bila slična snagama Draže Mihailovića u Srbiji. O odnosu partizanskih i četničkih snaga i njihovoj komparaciji sa grčkim snagama pisala je Elizabet Barker: u julu 1943. partizana je u Jugoslaviji bilo oko 65.000, a četnika oko 20.000, dok je ukupan broj gerilaca u Grčkoj bio oko 20.000 ljudi. U oktobru 1943. SOE (Služba za specijalne operacije) je izvještavala: Titove snage procijenjene su na 180.000 boraca, Mihailovićeve su ponovo procijenjene na 20.000, a grčke na 25.000. Bez obzira na drastično manji broj gerilaca u Grčkoj, Britanija je u Grčkoj imala 53 misije, dok je kod Tita imala 8, a kod Draže Mihailovića 11. Barker priznaje da je britanski odnos prema grčkim gerilcima bio daleko više pokroviteljski nego prema srpskim. Prema drugim izvještajima, Tito je u decembru 1944. godine imao oko 200.000 ljudi (što je Branko Petranović procijenio kao netačno, ispravljajući taj broj na oko 300.000), a Mihailović oko 12.000 ljudi. Navedenu izjavu samog Mihailovića u junu 1944. da je u tom trenutku raspolagao sa oko 100.000 ljudi, Petranović je takođe ocijenio kao nerealnu. Milovan Đilas je u aprilu 1944. godine, prilikom posjete Staljinu, četničke snage u Srbiji procijenio na oko 15.000 boraca.

Sa stanovišta teme izgradnje vlasti navedene činjenice su važne zbog toga što one mijenjaju ustaljeno tumačenje da su se Saveznici opredijelili za Titov pokret zbog toga što je on u vojnom aspektu za njih bio upotrebljiviji od Mihailovićevog. Hronologija događaja, u čijem se centru nalazi podređivanje italijanskih trupa partizanima, sugeriše da su Saveznici najprije donijeli odluku da Titov pokret ojačaju italijanskim poraženim snagama i zaplijenjenim naoružanjem, a potom i da ga prihvate na Teheranskoj konferenciji kao perspektivniji.

Olivera Dragišić

FOTO: Arhiva

Može se postaviti pitanje zbog čega zapadni Saveznici zaplijenjeno italijansko naoružanje nijesu stavili na raspolaganje Mihailoviću, čime bi njegov pokret bio znatno ojačan. Osnaživanje Titovog pokreta očigledno je bilo dio nekog ranijeg savezničkog dogovora. U govoru koji je održao pred američkim avijatičarima u julu 1944. godine, Dragoljub Draža Mihailović je rekao da su odluku o vojnoj pomoći partizanima, umjesto četnicima, Saveznici donijeli dva mjeseca prije Teheranske konferencije. Konstantin Fotić u svojim memoarima bilježi da je poslije potpisivanja primirja Pjetra Badolja sa Saveznicima Saveznička vrhovna komanda za Bliski istok italijanskim komandantima naredila da oružje predaju partizanima. Krajem 1944. godine, kada je Vinston Čerčil shvatio da je "u Titu gajio guju", britanska strana je u svom jadikovanju nad propalim projektom saradnje sa Titom, u okviru unutrašnje administrativne prepiske, iznijela podatak da su Britanci partizanima pružili takvu pomoć u naoružanju kojom se moglo naoružati 300.000 boraca. Čak i da je u pitanju pretjerivanje u broju, taj podatak svjedoči da su Britanci bili ti koji su partizane proizveli u respektabilnu vojnu silu. Time je britanska frustracija krajem rata bila veća. Fotić je promjenu politike Saveznika osjetio na osnovu izmijenjene prirode kontakata Frenklina Ruzvelta sa njim nekoliko mjeseci prije Teheranske konferencije. Ruzvelt ga je posljednji put primio poslije Teheranske konferencije. Direktna posljedica te konferencije, u američkom slučaju, svodila se na direktive SOE da vojne misije napuste Mihailovićev štab i da pređu kod Tita. Rumunski i turski izvori bilježili su da je u tim zemljama političkoj eliti polovinom 1943. godine bilo jasno da je Balkan bio prepušten sovjetskom uticaju.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

Struktura vlasti u Jugoslaviji od Teheranske konferencije do marta 1945. godine (1): Partizanski pokret dobio nove pokrovitelje