Čak i davno u vrijeme Dušana, velikoga srpskog cara, pod kojim su Srbi proširili svoje carstvo sve do kapija Konstantinopolja, potčinjenost Crnogoraca bila je u velikoj mjeri dobrovoljna. Dušan je bio zajednički vladar, koga su i Srbi i Crnogorci veličali i pokoravali mu se.
Ukratko smo izložili postignuća i karakteristike Crnogoraca. Šta sad da kažemo o istoriji ove male države? O ranoj prošlosti zemlje, prije nego što je zauzeo narod koji je sada naseljava, malo ćemo reći. Njeno prvo uključivanje u provincije Rimskog Carstva u vrijeme Avgustove vladavine, njeno dugo kolebanje, zahvaljujući njenom geografskom položaju, između Istočnog i Zapadnog carstva, njeno osvajanje od strane Ostrogota krajem V vijeka naše ere — to nijesu teme koje odgovaraju našem cilju da ukratko ispričamo uspjehe i nedaće Crnogoraca. Dovoljno je, stoga, kazati da se tokom nekoliko seoba koje su se odvijale tokom VI i VII vijeka nove ere, srpsko-hrvatska grana velike slovenske porodice, prethodno naseljene na obalama Dona, spustila do Balkanskog poluostrva gdje je silovito i brzo učvrstila svoj položaj između Dunava i Jadranskog mora. Od ovih pridošlica najznačajniji dio predstavljali su Srbi, a među oblastima koje su otrgli iz okrilja oslabljenih vizantijskih careva bila je i Crna Gora. Kao i njihovi susjedi, Bosanci i Hercegovci, tako i Crnogorci pripadaju velikom srpskom narodu, što potvrđuje sve, njihov fizički izgled, njihov jezik, ćirilično pismo i njihova privrženost pravoslavnoj vjeri. Osvajači su se najprije organizovali kao konfederacija država pod vlašću župana ili feudalnih kneževa, na čijem je čelu stajao veliki župan koji je nominalno bio vazal grčkog imperatora. Kneževina Zeta, postojbina srpskog naroda na Balkanu, čiji je prvi glavni grad bio Skadar, prvobitno je uključivala Hercegovinu, Kotor i Skadar, kao i teritoriju današnje Crne Gore, a njom je vladao župan sa sjedištem u Duklji (stari rimski grad Dioclea, smješten na mjestu gdje se spajaju rijeke Zeta i Morača, čuven kao rodno mjesto imperatora Dioklecijana). I mada je zadržala svoga župana i zaista predstavljala glavnu odbranu od uspješne invazije Bugara u XII vijeku, Kneževina je pod dinastijom Nemanjića od 1159. do 1356, praktično bila dio Srpskog kraljevstva.
Poslije smrti velikog srpskog cara Dušana 1356. godine, njegovi feudalni podanici postali su manje-više nezavisni, tako da je moćna porodica Balšića, za koju se tvrdi da je francuskog porijekla, doselivši se iz Boa (Baux) u Anžuu (Anjou), ubrzo u Zeti utemeljila dinastiju, preselivši konačno svoj glavni grad iz Duklje u Skadar. Poslije sudbonosnog poraza na Kosovu (1389) u kome je Srbija izgubila ne samo svoje plemstvo i svoju kraljevsku dinastiju već i svoju nezavisnost za više od četiri vijeka, jedna manja grupa bosanskog plemstva stekla je blagonaklonost osvajača prihvatajući njegovu religiju. Crnogorci su, međutim, pod vođstvom Đurđa Balšića, odbili okrilje islama i utvrdili se u svojim planinama. Kneževina sada nije imala gospodara kojemu bi se pokoravala ili od koga bi mogla da traži pomoć, pa je otpočela povjesnica njene herojske borbe sa Turcima. Raznolikost u tu povijest unosili su sukobi s Venecijancima koji su povremeno stupali u savez s ovim gorštacima i uglavnom se povlačeći iz tog saveza kad god bi on mogao da ugrozi njenu trgovinu sa Levantom, a njihovo se povlačenje često poklapalo sa vremenima kad je Crnoj Gori pomoć bila najpotrebnija.
Dinastija Balšića ugasila se 1421, a novu dinastiju osnovao je Stefan Crnojević, rođak Đurđa Balšića po ženskoj liniji i jedno vrijeme namjesnik Kneževine.
PRIPREMIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
