Staljinovo priznavanje Badoljovog kabineta, uprkos nezadovoljstvu italijanskih komunista, bio je način da se SSSR oduži zapadnim Saveznicima za ojačavanje sovjetskih pozicija u Jugoslaviji podređivanjem tako velikog broja italijanskih jedinica partizanima.

Postavlja se pitanje kako je oko 20.000 italijanskih vojnika tako brzo prešlo na stranu partizana? Zašto je u okviru partizanske vojske oko 4.000 italijanskih garibaldinaca poginulo i koji su bili njihovi motivi da kao gubitnička i fašistička vojska pređu na stranu jugoslovenskih partizana uprkos dotadašnjem savezništvu sa četnicima, pa i razvijenim ličnim prijateljstvima među njima? Da bi se tako nešto dogodilo, morala je postojati politička volja na najvišem nivou, među Saveznicima. Takav slučaj se može uporediti sa bugarskom okupacionom vojskom, koja je preko noći postala saveznička vojska.

U takvim okolnostima nije bilo slučajno ni organizovanje Drugog zasjedanja AVNOJ-a krajem novembra 1943. godine, o čemu svjedoči prepiska Tita sa Staljinom neposredno prije zasjedanja AVNOJ-a i susreta "velike trojice". Pošto je teheranskim odlukama partizanski pokret dobio prednost nad JVuO, i pošto je to značilo da će u budućnosti Tito instalirati administraciju u Jugoslaviji, odluke i sastav AVNOJ-a neophodno je analizirati da bi se vidjelo sa kakvim su kapacitetima i kakvim karakterom Titova administracija i vojska postajale sve značajniji politički faktor u Jugoslaviji.

Dragišić

FOTO: Arhiva

Na Drugom zasjedanju AVNOJ-a uređeno je nekoliko pitanja važnih za buduću poslijeratnu strukturu vlasti. Prvo, odlučeno je da poslijeratna forma države bude federativna. Federativni karakter buduće Jugoslavije nastao je kao koncept suprotan predratnom jugoslovenskom unitarizmu, u kojem su srpske političke elite imale dominantnu ulogu. Prvi značajniji korak ka budućoj federalizaciji bio je učinjen izdvajanjem Banovine Hrvatske kao zasebne teritorijalno-političke cjeline 1939. godine, čemu je prethodilo osnivanje Komunističke partije Hrvatske 1937. godine, kao i Komunističke partije Slovenije. Veza između osnivanja KPH i izdvajanja Banovine Hrvatske ima mnogo, ali je za pitanje buduće jugoslovenske federacije bila važna činjenica da je ona teritorija koja je osnivanjem KPH bila data hrvatskoj partiji na upravu, dvije godine kasnije postala teritorija Banovine Hrvatske, na čemu je insistiralai i Hrvatska seljačka stranka, a potom je to postala i teritorija NDH. Federativni koncept poslijeratne Jugoslavije, koji je bio dogovoren na Drugom zasjedanju AVNOJ-a, jedan je od najvažnijih faktora u procesu izgradnje vlasti i pretpostavljao je promjenu mehanizma regrutacije činovnika i političara u odnosu na predratnu Jugoslaviju. Posebno zbog toga što je ideja o federaciji podrazumijevala definisanje unutrašnjih granica, što je dalje bilo povezano sa formiranjem novih nacija u Jugoslaviji i načinom njihovog budućeg zastupanja u centralnim i federativnim tijelima.

U komunističkoj koncepciji federativni karakter buduće Jugoslavije bio je izgrađivan od samog početka organizovanja NOP-a uspostavljanjem glavnih štabova i zemaljskih političkih predstavništava, što je bilo sankcionisano Drugim zasjedanjem AVNOJ-a. Granice federalnih jedinica, statusi pokrajina i oblasti tada nijesu bili uređivani. Taj dio procesa izgradnje državne strukture, pa i njene administracije, bio je preciziran između Drugog i Trećeg zasjedanja AVNOJ-a, odnosno između novembra 1943. i avgusta 1945. godine. Vrhunac tog procesa bio je u aprilu i maju 1945. godine, kada su bile organizovane vlade federalnih jedinica.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE) 

Struktura vlasti u Jugoslaviji od Teheranske konferencije do marta 1945. godine (2): Podređivanje italijanskih trupa partizanima