Knez Miloš Obrenović, koji je vedrio i oblačio Srbijom dvadeset i tri godine nikako nije mogao da se pomiri sa ulogom ustavnog vladaoca. Nakon što mu je propao pokušaj da podizanjem bune u maju 1839. godine obori Ustav, u strahu za sopstveni život i život svojih nasljednika, abdicirao je 13. juna 1839. godine.

Uporedo sa nacionalnom, političkom i socijalnom revolucijom, u Srbiji su, nakon 1815. godine, naročito od 1830. do 1833. tekle i populaciona, privredna, ekonomska, kulturna i duhovna revolucija, koje su iz korijena mijenjale izgled mlade države. Zabrana turskog prisustva u srpskim selima nakon 1815. godine i odstranjivanje turskog feudalizma 1830–1833. izazvali su pojačano naseljavanje doseljenika sa strane. Privučeni većom bezbjednošću i šansom za zaradom koja im neće biti oteta od Turaka, novi naseljenici su počevši od 1815. godine krčili šume, ili zaoravali ledine na rubovima seoskih atara populaciono ojačavajući do tada mala srpska sela, ili pretvarajući zaseoke u samostalna seoska naselja. Kao posljedica toga, broj sela u Beogradskom pašaluku porastao je između 1815– 1834. za oko šezdeset i pet. Nakon Hatišerifa 1830. godine Kneževina Srbija je postala vlasnik velikog nenaseljenog zemljišnog fonda koje su naseljenici zakupljivali i otkupljivali formirajući na pustim alijama, zemljištu u vlasništvu države, šesnaest novih sela. Srpska sela mahom su predstavljala raštrkana naselja sa kućama brvnarama i lubnjačama, u nekim krajevima međusobno udaljenim i na po pola sata hoda. Privremenost stambenih objekata i težnja ka izdvajanju iz naselja bila je posljedica turske vladavine. Seljaci su težili da im kuće budu što neuglednije i daleko od tuđih očiju, kako ne bi privukle na konak neželjene turske goste, ili da bi se uklonili od haračlija. Pored toga, rijetko ko se trudio da osim nužne prostorije sa ognjištem i krova nad glavom gradi trajniji objekat, jer su česti ustanci i paljevine uvriježili kod seljaka mišljenje da im je kuća samo privremeno sklonište u koje ne treba pretjerano ulagati.

Nakon što je autonomija stečena, knez je odlučio da dâ novi izgled srpskim seoskim naseljima po uzoru na srednjoevropska sela, te je prvo izdao naređenje kojim su ušorena gotovo sva sela Šabačke nahije. Ukazom o ušoravanju iz 1837. godine, knez je promjenu izgleda i rasporeda seoskih naselja proširio na cijelu zemlju, ali je zbog otpora stanovništva ušoravanje u potpunosti izvedeno samo u Jasenici, Valjevskom, Šabačkom i u većem dijelu Podrinjskog okruga. Varoši i varošice, u kojima je 1815. godine bilo vrlo malo srpskog stanovništva, istiskivanjem Turaka iz uprave i srpskog preuzimanja zanata i trgovine, počele su lagano, ali sigurno, da stiču nove stanovnike.

Grb Kneževine Srbije (FOTO: VIKIPEDIJA)

-FOTO. VIKIPEDIJA

Srbija, koja se početkom 19. vijeka putnicima koji su kroz nju prolazili činila kao more besputnih šuma, ubrzano se pretvarala u modernu državu. Širenje sela, varoši i varošica i postepeni prelazak sa stočarstva na zemljoradnju polako je smanjivao velike komplekse šuma. Putevi su proširivani, nasipani i održavani, a došlo je i do mjestimičnog kaldrmisanja i obnavljanja mostova na manjim rijekama. U varošima i selima nikao je veliki broj novih, ili obnovljenih crkava, naročito poslije Hatišerifa 1830. godine. Pored crkava, građene su i ustanovljavane i škole, te su već 1833. godine u Kneževini postojale jedna gimnazija sa četiri razreda, tri polugimnazije, dvadeset i dvije osnovne škole i nekoliko nižih, dvorazrednih osnovnih škola, da bi broj osnovnih, nižih i viših škola do 1839. porastao na osamdeset i četiri. Uspostavljene su i duhovna i vojna stručna škola i Licej, embrion Velike škole.

Miloš Obrenović je sudbinu srpskog naroda u Beogradskom pašaluku uzeo u svoje ruke u trenutku kada je narodno predvodništvo više predstavljalo prijetnju i teret nego dobrobit. Od porobljene, raseljene i popaljene turske provincije koju je 1815. godine pregao da oslobodi, godinama je strpljivo i mudro gradio srpsku državu, služeći se svim raspoloživim sredstvima. Godine 1839. Srbija je bila autonomna kneževina, pravna i ustavna država u granicama koje su 1806–1813. omeđili srpski ustanici, a Srbi u Kneževini su od gotovo bespravne raje, u roku od dvije i po decenije postali žitelji obnovljene srpske države.

PRIREDIO:

MILADIN VELjKOVIĆ

(KRAJ)