Službe bezbjednosti su se uspješno suprotstavljale aktivnostima ilegalnih grupa. Do oktobra 1983. zbog neprijateljskog djelovanja krivično su gonjena 694 lica, a prekršajno kažnjeno oko 2.000. Devet mjeseci kasnije, u julu 1984, broj krivično gonjenih je narastao na 780, dok je prekršajno kažnjeno oko 2.500. Od ukupnog broja krivično gonjenih 596 su bili članovi neke od otkrivenih ilegalnih organizacija. Prekršajne kazne su najčešće presuđivane u slučajevima ispisivanja parola i verbalnih prijetnji. Do kraja 1986. registrovano je 18.000 slučajeva ispisivanja parola. Počinioci su mahom bile mlađe osobe pa je tako tokom dvije i po godine nakon demonstracija otkriveno 850 lica koja su ispisivala separatističke parole. Oko polovine su bili maloljetnici.

Od demonstracija 1981. pa do kraja 1986. u zemlji je otkriveno 8 ilegalnih organizacija i 88 grupa. Podnijeto je 815 krivičnih prijava. U istom periodu u JNA je otkriveno 206 manjih ilegalnih grupa, sa 1.367 članova. Na zatvorske kazne je osuđeno 297 lica. Do kraja 1986. ukupno je lišeno slobode 4.100 lica. Vrlo je simptomatičan podatak o njihovoj starosnoj strukturi. Mlađih od 25 godina bilo je 2.304 ili 56%, a između 25 i 30 godina njih 573 ili 11%.

Znatan dio aktivnosti otkrivenih ilegalnih grupa svodio se na organizovanje, dijeljenje ilegalne literature, vrbovanje novih članova i širenje propagande. Međutim, postojale su dobro organizovane grupe koje su se pripremale za oružanu pobunu. […]

Funkcioneri na saveznom, republičkom i pokrajinskom nivou su izjavljivali da im je glavni cilj popravljanje stanja na Kosovu. Pokazalo se da je ključna determinanta njihove politike bio politički interes. U saveznom rukovodstvu situacija na Kosovu je posmatrana kroz njen uticaj na odnose u federaciji. Za republičke funkcionere u Srbiji ona je bila dokaz nefunkcionalnosti ustavnih odnosa. Pokrajinsko rukovodstvo SAP Kosova je stanje na terenu tumačilo kroz ključni cilj svoje politike: očuvanje autonomije i samostalnosti od Srbije.

Iako su funkcioneri sa Kosova obećavali politički zaokret u odnosu na period prije demonstracija, u praksi je postojao puni kontinuitet politike sa onom rukovodstva Mahmuta Bakalija. Sve je podređeno očuvanju statusa koji je pokrajinama omogućavao da budu republike po svemu osim po imenu. Takva politika je kreirana sa vrha pokrajinskog rukovodstva ali je imala snažnu podršku među Albancima u čitavom aparatu SK. O tome svjedoče povjerljivi izvještaji o podršci koju je širom Kosova dobijao Mahmut Bakali, koji je postao simbol političke borbe za kosovsku samostalnost. U restoranima i na javnim mjestima je dočekivan aplauzom. U Peći je među onima koji su mu ukazali čast bio i predsjednik opštine Muhamed Maljhodža. Noć u kafani su proveli zajedno, slaveći uz nacionalističke pjesme. Bakali je iz sjenke pokušavao da utiče na politički život. Kritikovao je većinu iz aktuelnog rukovodstva kao "izdajnike naroda" i istovremeno pokušavao da uspostavi veze sa federalnim rukovodstvom u Beogradu potajno se nadajući da bi mogao da bude rehabilitovan.

Suprotno Bakalijevim tvrdnjama, u politici kosovskog rukovodstva nije bilo suštinskih razlika u odnosu na politiku iz vremena kada je on bio na čelu kosovskih komunista. Tokom rasprava u vrhu SKJ o potrebi reforme političkog sistema, funkcioneri iz pokrajine su branili sistem zaveden Ustavom iz 1974. godine. Uporno su se odupirali svim pokušajima iz Srbije da se redefinišu odnosi republike i pokrajina. U tome su se oslanjali na dalju albanizaciju pokrajine pa je nastavljeno sa mnogim praksama na koje su se Srbi i Crnogorci žalili, prvenstveno zapošljavanjem po nacionalnom ključu, što pokazuje podatak da su od ukupnog broja zaposlenih na Kosovu tokom 1981. čak 92% bili Albanci, i manipulacijama oko potrebe poznavanja oba jezika za veliki broj radnih mjesta.

I dok su ciljevi politike ostali isti, promjena je načinjena u taktici za njihovo ostvarivanje. Bakalijevo rukovodstvo se po svaku cijenu trudilo da održi iluziju mirnog i stabilnog stanja u pokrajini. Tako je sprečavano svako miješanje u politiku vođenu na Kosovu. [...]

Priredio:

MILADIN VELjKOVIĆ

(Nastaviće se)