Za razliku od NOP-a, četnički pokret je od početka rata pretežno bio i ostao neprijateljski raspoložen prema muslimanima. Budući da se uglavnom radilo o nacionalnom pokretu, razloge treba tražiti u ranijim međuvjerskim i međuetničkim antagonizmima, učešću muslimana u teroru nad Srbima u NDH, kao i ideološko-političkoj orijentaciji četničkih prvaka i vojnih komandanata. Iako je u mnogim mjestima Bosne i Hercegovine otpor ustanika ustašama i okupatoru počeo kao osveta muslimanima, ipak su tokom Drugog svjetskog rata velikom većinom četničke akcije odnosile hiljade muslimanskih života. Masovna stradanja stanovništva islamske vjere počela su već tokom 1941. godine, pogotovo u Hercegovini i istočnoj Bosni, a nastavljena i naredne, kada je ubijeno više hiljada muslimana, posebno oko Foče, Goražda, Višegrada, Rogatice, Vlasenica i Srebrenice. Drastični zločini obilježili su i početak 1943. kada je, takođe, od četničke ruke stradalo na hiljada muslimana, najviše na području Čajniča i Foče.
Iako je zbog takvog djelovanja bio jedan od faktora narastanja nepovjerenja i neprijateljstva između Srba i muslimana, Ravnogorski pokret je od početka 1944. ipak pokušavao popraviti odnose sa stanovništvom islamske vjere.[...] Međutim, ovaj "zaokret" bio je poprilično zakašnjela politička akcija. Muslimanski masovni zločini učinjeni nad Srbima u uniformama sa ustaško-nacističkim obilježjima i četničko uništavanje muhamedanaca, značili su produbljivanje u Bosni i Hercegovini već duboko ukorijenjenih srpsko-muslimanskih trvenja i mržnji, što je predstavljalo novi "ekser" u njihove međusobne odnose.
Izloženi masovnim stradanjima muslimani su brzo uvidjeli da ih hrvatska vlast koristi kao žrtveno jagnje i "gromobran" od odmazde zbog zločina počinjenih nad Srbima. To se u ponašanju njihovih prvaka osjetilo krajem 1941. godine, kada su u pomenutim rezolucijama, pored osude zločina nad Srbima, izrazili nezadovoljstvo zapostavljanošću i teškim položajem njihove zajednice u NDH. Osvijestivši se da je ustaška država nezainteresovana da ih oružanim snagama zaštiti, postepeno su se muslimani distancirali od NDH i njenih organa, što je profilisalo novi kurs muslimanske ratne politike. Ona se iskazivala kroz osnivanje takozvanih muslimanskih milicija, a poslije i djelovanje muslimanskog "autonomističkog pokreta". [...]
Njemačka je poslije ofanzive u Srbiji krajem 1941. godine, svoje akcije za gušenje ustanka prenijela u Bosnu, koja tada postaje centar revolucionarne i oslobodilačke borbe. Nijemci su, kako bi obezbijedili značajna industrijska preduzeća, rudnike i komunikacije ugrožene dejstvom partizanskih jedinica, sredinom januara 1942, u sadejstvu sa ustašama, otpočeli operaciju "Romanija-Ozren" protiv ustanika na slobodnoj teritoriji u istočnoj Bosni, u socijalističkoj istoriografiji poznatoj kao "Druga neprijateljska ofanziva". Ishod operacije nije ispunio očekivanja njemačke komande, jer nisu uspjeli u namjeri da unište ustaničke snage. Poslije konsolidacije svojih redova, pod kontrolom NOP-a ponovno su se našli Foča, Goražde, Čajniče i Trnovo, a ubrzo je bila slobodna cijela jugoistočna Bosna. Vojni uspjesi postignuti početkom 1942. donijeli su i određeni politički benefit pokretu pod rukovodstvom KPJ. [...]
U isto vrijeme između partizana i četnička sve više je bujalo otvoreno neprijateljstvo. Ilustrativno je naređenje Operativnog štaba NOP-a od 7. februara 1942. upućeno štabu Birčanskog partizanskog odreda, u kojem između ostalog stoji: "(...) petokolonaše i izdajice bez milosti likvidirajte. [...]"
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
