U srpskoj istoriografiji je već uočeno da je kraj XIX i početak XX vijeka bio vrijeme u kojem malo koji Srbin nije uzimao učešća u nacionalnoj i državnoj politici, voljno ili nevoljno u odnosu na okolnosti u kojima se u određenom trenutku našao. Ista sudbina nije zaobišla ni pjesnika Jovana Dučića i naučnika Ljubu Stojanovića, s razlikom što je prvi, kao podanik Austrougarske monarhije, uglavnom djelao u politici nacionalnog oslobođenja srpskog i jugoslovenskih naroda, dok je drugi, kao državljanin slobodne Srbije, pored rada na nacionalnom oslobođenju Srba, učestvovao i u unutrašnjoj politici srpske države. Tokom borbe za oslobođenje i ujedinjenje Srba i, od 1914. jugoslovenskih naroda, kao ni poslije stvaranja zajedničke jugoslovenske države 1918, ni jedan ni drugi nijesu dolazili u bliži dodir u svom političkom radu. Iako su bili svjesni različitog istorijskog razvitka jugoslovenskih naroda i brzine ostvarenog jugoslovenskog ujedinjenja 1918, poslije obrazovanja jugoslovenske države našli su se na suprotnim političkim gledištima. Jovan Dučić je prihvatio unitarizam i monarhiju, dok se Ljuba Stojanović zalagao za republikansko federativno uređenje države.
Obrazovanje jugoslovenske države kao unitarne monarhije Karađorđevića sa političkom prevlašću srpske političke elite izazvalo je protivljenje zagovornika decentralizovane federativne državne forme, u prvom redu Hrvata, protiv nove jugoslovenske zajednice. Vremenom se problem državnog uređenja nije rješavao, nego je uz sebe vezao i druge probleme, u suštini složene i raznorodne jugoslovenske države. Politička napetost i srpsko-hrvatski sukob oko oblika državnog uređenja doživjeli su vrhunac i djelimičan rasplet juna 1928. pogibijom prvaka Hrvatske seljačke stranke u Narodnoj skupštini. Kralj Aleksandar je izlaz iz državne krize vidio u uspostavljanju ličnog režima i 6. januara 1929, poslije kraćih konsultacija sa prvacima najvećih političkih stranaka u zemlji, isti i zaveo. Namjeran da stvori u praksi jednu jugoslovensku naciju, kralj je raskidao sa starim tradicijama, nasuprot činjenici da se u stvarnosti svijest njegovih raznorodnih podanika sporo mijenjala.
Kraljevoj politici integralnog jugoslovenstva Jovan Dučić je pružio punu podršku u dnevnom listu "Politika" odmah poslije donošenja zakona o preimenovanju i podjeli države na banovine. Međutim, ovo nije bio prvi pjesnikov istup na polju unutrašnje politike i pokušaj da pisanom riječju utiče na poboljšanje unutrašnjih prilika jugoslovenske monarhije. Dvadesetih godina XX vijeka nekoliko puta se oglašavao tim povodom, a njegovi pogledi na jugoslovensku ideju i njeno ostvarenje sežu u prošlost prije Prvog svjetskog rata, kada je činio prve korake kao jedan od boraca za nacionalno oslobođenje i ujedinjenje srpskog naroda.
Krajem XIX vijeka Jovan Dučić je smatrao da je trebalo da jugoslovenski narodi najprije sarađuju u književnosti i kulturi, da se kroz njih upoznaju i po mogućstvu približe, te da poslije duhovnog ujedinjenja postupno ostvare političku saradnju i jedinstvo. Naglo i preuranjeno jugoslovensko političko ujedinjenje moglo je biti opasno, budući da je trebalo vremena da se pažljivo otklone brojne prepreke političkoj saradnji nerijetko "zakrvavljene braće". Idejnu osnovu jugoslovenstva nije nalazio u "mlakom slovenstvu", niti u "odvratnom ilirstvu" iliti u "taštom jugoslovenstvu". Njegujući u prvom redu kulturno zbližavanje Srba i Hrvata prije političkog, nije pokazivao zanimanje Jovan Dučić, ni za Zadarsku, odnosno Riječku rezoluciju, niti za potom uspostavljenu Hrvatsko-srpsku koaliciju, kao ni za rad Jugoslovenskog odbora tokom Prvog svjetskog rata. Držao se pravca kojim je išla Kraljevina Srbija, i kada je taj pravac rezultirao stvaranjem jugoslovenske državne zajednice, bio je spreman, kao i većina Srba, da je iskreno prihvati.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
