Nedavno smo na ovom mjestu čitaocima prezentovali dio biografije Ljubomira Ljube Stojanovića, jednog od prvaka Jugoslovenske republikanske stranke, koja je u istoriografiji ostala prepoznata i kao ''mala partija velikih ljudi''. Biografiju smo u skraćenom obliku preuzeli iz knjige srpskog istoričara dr Aleksandra Lukića ''Vođe srpskih republikanaca: Ljubomir Ljuba Stojanović, Jakov Jaša Prodanović, Jovan Žujović'', koja je ovog ljeta objavljena u izdanju Instituta za noviju istoriju Srbije, gdje je Lukić zaposlen kao viši naučni saradnik.Tada smo saopštili da ćemo se biografijama dvojice drugih republikanskih prvaka baviti u narednom periodu.
I Jakov Jaša Prodanović bio je vatreni nosilac republikanskih ideja ''ne samo u jugoslovenskoj monarhiji Karađorđevića, već i u Kraljevini Srbiji''. O ovom istaknutom političaru, publicisti i književniku, pobliže ćemo se upoznati kroz odabrane segmente njegove biografije, koje smo, uz odobrenje njenog autora i izdavača, takođe preuzeli iz pomenute Lukićeve knjige ''Vođe srpskih republikanaca: Ljubomir Ljuba Stojanović, Jakov Jaša Prodanović, Jovan Žujović''.
Dr Aleksandar Lukić je rođen 2. 12. 1985. u Beogradu. Osnovnu školu pohađao je u Kalanjevcima, Kozelju i Ljigu, a gimnaziju u Ljigu. Diplomirao je istoriju na Filozofskom fakultetu u Beogradu, na kome je i magistrirao i doktorirao. Istražuje istoriju političkih ideja i stranaka u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca/Jugoslaviji. Pored knjige koju ovdje koristimo, Lukić je objavio i knjigu ''Jugoslovenska republikanska stranka u životu Kraljevine Jugoslavije (1920-1941)'' i monografiju ''Učešće 1.300 đaka kaplara u Kolubarskoj bici'', u koautorstvu sa Miroslavom Mirom Kojić.
***
Jakov Jaša Prodanović rođen je u Čačku 1867, završio je u rodnom gradu osnovnu i srednju školu. Filozofski fakultet svršio je u Beogradu na Velikoj školi. Već kao gimnazijalac stupio je u socijalistički pokret i upoznao se sa spisima Živojina Žujovića, Dragiše Stanojevića i Svetozara Markovića. Kao student aktivno je učestvovao u družini ''Pobratimstvo'' i bio jedan od najvažnijih redaktora 1888. prilikom objavljivanja sabranih spisa Svetozara Markovića.
Početkom posljednje decenije XIX vijeka Jaša Prodanović je pokrenuo list ''Srpska misao'' iz oblasti književnosti, nauke i društvenog života. List je izlazio kao organ jedne socijalističke grupe na Velikoj školi, u kojoj su pored Jaše Prodanovića bili Nastas Petrović, Milorad Mitrović i drugi studenti ljevičarski orijentisani. List je izašao u svega četiri broja. Jaša Prodanović je potom pokrenuo ''Narodnu misao'', koja je bila nešto dužeg vijeka. Nakon završenog fakulteta 1890. radio je kao nastavnik gimnazije po raznim mjestima u Srbiji, te često bio premještan ili otpuštan po kazni zbog opozicionarstva režimu posljednjeg kralja iz dinastije Obrenovića. U vreme Ivanjdanskog atentata otpušten je iz službe nastavnika, na koju se za kratko vratio tokom ministrovanja Pavla Marinkovića. Konačno je dao ostavku na položaj nastavnika 1902, kada je postao glavni urednik ''Odjeka'', organa Samostalne radikalne stranke.
U vrijeme Majskog prevrata 1903. Jaša Prodanović je, s obzirom na to da je pitanje o obliku vladavine u Kraljevini Srbiji bilo, barem u teoriji otvoreno, pokušao sa još nekoliko samostalaca republikanaca neke korake u korist proglašenja republike u Srbiji. U naumu nijesu uspjeli, zbog nepostojanja dublje republikanske tradicije u zemlji, i nepovoljnih spoljnopolitičkih okolnosti – u ono vrijeme Evropa je bila uglavnom kontinent velikih monarhija.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
