Dok se Krfska konferencija privodila kraju juna 1917, vođe samostalaca Ljuba Davidović i Milorad Drašković dali su ostavku u vladi, protiveći se smrtnoj presudi pukovniku Dragutinu Dimitrijeviću Apisu i njegovim drugovima od strane prijekog suda. U istoriji je ostala zapamćena čuvena audijencija Ljube Davidovića i Milorada Draškovića kod regenta Aleksandra povodom presuda prijekog suda nad okrivljenima, prilikom koje je Drašković lupio i pesnicom o sto, upozoravajući na "sudsko ubistvo" osuđenih.
Pored Milorada Draškovića i Ljube Davidovića, u audijenciju je odvojeno bio primljen i Jaša Prodanović. Već od početka razgovora s regentom Aleksandrom, oštro se usprotivio Solunskom procesu i načinu na koji se regent razračunavao sa moćnom "Crnom rukom". Pokušao je da ga ubijedi u nepravilnost i nepravednost smrtne presude nad osuđenim srpskim oficirima. Regent Aleksandar ga je, između ostalog, upitao i o republikanizmu, koji je Jaša Prodanović otvoreno ispoljio tokom Solunskog procesa i sve izvjesnijeg tragičnog epiloga glavnih vođa "Crne ruke". Ne okolišajući, samostalac mu je rekao da republiku u okolnostima koje su se stvarale Solunskim procesom neće dovesti čista teorijska propaganda republikanskih načela. Republike su se javljale onda kada su monarhije "dozlogrđivale" narodima, a srpska monarhija, odnosno buduća jugoslovenska bila je, prema mišljenju Jaše Prodanovića, na putu da svojim postupcima omrzne svima – i srpskom i jugoslovenskim narodima."Narodna masa može mnogo da trpi", govorio je republikanac, "ali kad 'pređe dara mjeru', javljaju se bune, revolucije i zavjere". Lekcija svjetske istorije nalagala je da princ vlada "kako treba", u suprotnom samo je mogao da ojača republikanski pokret. Poslije audijencije Jaša Prodanović više se nikad nije vidio sa Aleksandrom Karađorđevićem. Nezadovoljan i ogorčen smrtnim presudama i progonom oficira "crnorukaca", postao je jedan od najupornijih i najdosljednijih protivnika jugoslovenske monarhije Karađorđevića. Prilikom posljednje audijencije marta 1918, Jaša Prodanović je izgovorio mnogo stvari, očigledno nelagodnih za uho srpskog regenta. Između ostalih, otvoreno mu je rekao da je zavjeru i atentat "crnorukaca" na srpskog princa izmislio Nikola Pašić zbog težnje radikalskog vođe da ostane na vlasti, te da ih je kruna iskoristila za pokretanje Solunskog procesa i likvidaciju "Crne ruke". Za Solunski "zločin" politički i krivično odgovarala je vlada, ali moralno je odgovarao regent Aleksandar.
Jaša Prodanović prilikom audijencije nije krio svoje republikansko opredjeljenje, pri čemu je regentu rekao da je sa Jovanom Žujovićem radio na uspostavljanju republike već u vrijeme Majskog prevrata. Odustajanje od republikanstva 1903. je objasnio davanjem prvenstva rješavanju srpskog nacionalnog pitanja, nepostojanjem republikanske ideje u narodu i nepovoljnim spoljnopolitičkim okolnostima za uspostavljanje srpske republike.
Posljednjih dana Velikog rata događaji oko osnivanja jugoslovenske države su se odigravali brzo. Između ostalog, srpska opozicija i dio jugoslovenskih političara iz Jugoslovenskog odbora su zahtijevali drugačije uređenje buduće države, što je kasnije dobilo oblik u Ženevskoj deklaraciji. Početkom novembra 1918. Jaša Prodanović je tražio od Ljube Stojanovića da zajedno sa Milovanom Lazarevićem i Slobodanom Jovanovićem dođu u Pariz, gdje je "stvar" išla putem koji su željeli. Prodanović je istakao da se "još prvih dana" ovih razgovora izjasnio da je ostao vjeran samostalskom programu od 1902: nacija iznad svega i svakoga.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
