Pojedini samostalski poslanici iz unutrašnjosti, podržani nekim stranačkim prvacima iz Beograda, željeli su veće učešće stranke u vlasti, bez obzira na uslove koji su partiji postavljani od strane krune, a kojima se narušavao princip parlamentarne demokratije u monarhiji. U pitanju je bio problem formiranja samostalske vlade početkom 1912, kada je kralj Petar insistirao na tome da njegov čovjek postane ministar vojni. Ljuba Stojanović i Jovan Žujović bili su principijelno za poštovanje sistema parlamentarne demokratije, te su odbacili kraljev predlog, ne dopuštajući da im se nudi uslovni mandat. Obojica su naišli na najteže optužbe od stranačkih kolega, željnih učešća u vlasti. Suočen sa uvredljivim istupom samostalca Alekse Ratarca, Ljuba Stojanović je podnio ostavku na položaj šefa stranke, kao i na sve funkcije u državnoj upravi. U znak solidarnosti sa šefom i dugogodišnjim prijateljem, Jovan Žujović takođe je dao ostavku na sve funkcije u stranci.
Tokom ratova za oslobođenje i ujedinjenje Srba 1912–1918. Jovan Žujović nije izostao u nacionalnom duhu i poletu svoga naroda. U vrijeme balkanskih, kao i Prvog svjetskog rata, stavio se u potpunosti na raspoloženje državi materijalno i umom. Pošto je bio u starosti, nijesu ga prihvatili za vojsku 1912, niti u kasnijim vojnim naporima Kraljevine Srbije. Tokom balkanskih ratova poklonio je državi 10.000 dinara da ih upotrijebi gdje je nalazila za potrebno, kao i cijelo svoje imanje, koje nije bilo malo. Nije aktivno učestvovao u političkom životu, ali su ga samostalci, a ponekad i radikali, kao i Ljubu Stojanovića, nerijetko konsultovali u pitanjima vođenja državne politike, bilo na unutrašnjem ili na spoljnom planu. Tako, u pogledu uređenja novih oblasti na jugu poslije balkanskih ratova, smatrao je, kao i Ljuba Stojanović, da je trebalo zavesti guvernersku upravu na određeno vrijeme, sa neograničenom vlašću guvernera. U ljeto 1914. samostalci su mu predlagali da se vrati u politiku. Pošto je većina samostalskih prvaka željela da osvoji vlast uz pomoć "Crne ruke", tajnog oficirskog udruženja, Jovan Žujović je ponude odbio s obrazloženjem da nije želio da prihvatanjem vlasti od zavjerenika postane njihov dužnik i tako ugrozi ionako krhki parlamentarizam u Kraljevini Srbiji.
Početkom Prvog svjetskog rata Jovan Žujović je tražio da na bilo koji način pomogne srpski ratni napor, makar i "pregledao brašno da u njemu nema pijeska". Naravno da nije ostao nekoristan, naprotiv: kao i većina najuglednijih srpskih intelektualaca, određen je da krene u inostranstvo i nezvanično zastupa srpske interese. Odajući priznanje Žujovićevom naučnom radu, ali i u namjeri da ga iskoristi kao diplomatskog agenta "sa naučnom titulom", srpska kraljevska vlada ga je aprila 1915. ukazom postavila za predsjednika Srpske kraljevske akademije. Nikola Pašić je odlučio da ga, zbog njegovih mnogobrojnih poznanstava u naučnim i političkim krugovima Francuske, pošalje u Pariz. Prije nego je krenuo za Francusku, Jovan Žujović je u Nišu, srpskoj ratnoj prestonici, tražio upute za rad, ali ga je sačekala samo kratka instrukcija odsutnog ministra predsjednika: "Pametan je Jova, znaće on šta treba da radi."
Glavni zadatak Jovana Žujovića u Francuskoj bio je da u javnosti suzbija pretenzije Italije na Dalmaciju, Bugarske na Makedoniju i Rumunije na Banat. Takođe, trebalo je da radi na učvršćivanju veza srpske vlade i emigranata iz Austrougarske, odnosno da podupire njihove zahtjeve za ujedinjenjem sa Srbijom. U razgovorima sa istaknutim francuskim političarima i intelektualcima (a susrio se sa njih preko 80), nije propuštao priliku da naglasi da su Srbija i Južni Sloveni voljni da se ujedine u jednu državu, te je u tom smislu tražio podršku Antante. [...]
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
