Danas je tačno 25 godina od velikih demonstracija u Beogradu 5. oktobra 2000. godine, koje se i dalje različito tumače, pa time i nazivaju, a sve u zavisnosti od toga iz kojeg i kakvog se političkog ugla posmatraju. Ipak, ovaj tada masovni protest naroda Srbije, najprepoznatljiviji je pod imenom Peti oktobar, a suština mu je da je nakon njega, dotadašnji predsjednik Savezne Republike Jugoslavije Slobodan Milošević priznao izborni poraz, prepuštajući kormilo, i prije toga uzdrmanog jugoslovenskog broda, dr Vojislavu Koštunici.
O ovom prelomnom događaju govore mnogi istorijski i publicistički radovi, brojni zapisi i dokumenta, a među najrelevantnijim svjedočanstvima, svakako je, tekst zamjenika direktora Instituta sa savremenu istoriju iz Beograda dr Bojana B. Dimitrijevića, sadržan u njegovoj knjizi "Od JNA do srpske vojske: srpska vojna iskušenja na kraju 20. veka", koju smo već jednom koristili na ovom mjestu. Ova vrijedna i zanimljiva knjiga objavljena je 2022. godine, izdavač joj je već pomenuti Institut za savremenu istoriju iz Beograda, a saizdavač beogradski Medija centar "Odbrana". U namjeri da na autentičan i dokumentovan način podsjetimo na ovaj događaj, iz pomenute knjige, uz autorovo odobrenje, sa značajnim skraćenjem, prenijećemo poglavlje "Postpetooktobarska iskušenja: Vojska Jugoslavije u događajima 5. oktobra 2000".
Dr Bojan B. Dimitrijević rođen je 1968. godine u Beogradu. Diplomirao je 1994. godine, a magistrirao 1997. godine na beogradskom Filozofskom fakultetu. Takođe je magistrirao na Srednjoevropskom univerzitetu u Budimpešti. Doktorirao je na novosadskom univerzitetu 2004. godine, a završio je i visoki kurs reforme sistema bezbjednosti na Univerzitetu u Bradfordu 2006. Objavio je samostalno ili u koatorstvu oko 80 monografija i preko 140 naučnih radova iz savremene vojne istorije ovog prostora. U periodu 2003–2012. godine bio je: savjetnik ministra odbrane, savjetnik ministra spoljnih poslova za NATO, savjetnik predsjednika Republike Srbije za odbranu/vojna pitanja, kao i pomoćnik ministra odbrane za ljudske resurse i odbornik Skupštine grada Beograda. Kao što smo već kazali, u zvanju naučnog savjetnika, zamjenik je direktora Instituta za savremenu istoriju u Beogradu.
***
Jedno od pitanja sa kojim su se suočile nove demokratske vlasti u upravljanju Ministarstvom odbrane i Vojskom Srbije i Crne Gore (VSCG) bilo je i ponašanje Vojske i vojnog vrha u danima oko saveznih izbora kao i petooktobarske smjene vlasti 2000. godine. U tu svrhu ministar odbrane Boris Tadić je (na inicijativu autora ovog članka, tada u funkciji savjetnika) tražio od načelnika Generalštaba VSCG, general-pukovnika Branka Krge, zapisnike sa sjednica Kolegijima načelnika Generalštaba Vojske Jugoslavije iz perioda septembar–oktobar 2000, kao i svu relevantnu dokumentaciju komande 1. armije i Beogradskog korpusa o događajima od 1. do 5. oktobra 2000. godine. Nepuna dva mjeseca kasnije, Generalštab je dostavio djelimično kompletnu dokumentaciju Prve armije i Beogradskog korpusa, iz koje može da se rekonstruiše aktivnost Vojske Jugoslavije u tim prelomnim danima.
Za još detaljniji prikaz aktivnosti snaga VJ u tim danima bilo bi veoma interesantno pronaći dnevne operativne izvještaje koje je svakodnevno sastavljao Operativni centar, kao detaljan pokazatelj svih aktivnosti vojske u toku jednog dana.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
