Piše: Janis Varufakis

Šefovi nekoliko centralnih banka vratili su se sa skupa prilično uplašeni. Razlog je bauk zakona o stabilnim kriptovalutama, poznat po imenu GENIUS. Ovaj zakon uskoro treba da bude usvojen u Kongresu SAD, na tragu predsjedničke uredbe o formiranju strateških rezervi kriptovaluta koju je Donald Tramp objavio 6. marta.

Šefovi centralnih banaka su kriptovalute dosad vidjeli uglavnom kao smetnju, koja srećom nema kapaciteta da ozbiljnije poremeti funkcionisanje monetarnih sistema kojima upravljaju. Ali izgleda da je Trampov tim sada odlučio da stabilne kriptovalute vezane za dolar učini dijelom nove strategije za preuređenje globalnog monetarnog sistema (što će usput donijeti bogatstvo vrhovnom šefu i njegovoj porodici).

Predsjednike centralnih banaka posebno uznemiravaju dublje implikacije takve politike. Radi se o sračunatom i haotičnom demontiranju monetarnog poretka ustanovljenog u 20. vijeku, kada su centralne banke bile jedini arhitekti novčanog sistema. Dok GENIUS uvodi mogućnost trgovine privatno emitovanim stabilnim kriptovalutama, istovremeno se priprema novi zakon koji američkim Federalnim rezervama zabranjuje emitovanje sopstvene digitalne valute (CBDC), čime se virtuelni novac u vlasništvu privatnih korporacija praktično proglašava za novog čuvara dolarske hegemonije.

To nije nikakva inovacija. To je neprijateljsko preuzimanje novčane mase. U odsustvu ozbiljne zakonske regulacije, stabilne kriptovalute neće biti ni stabilne ni prihvatljive kao jednostavna alternativa za dolarska plaćanja. One su trojanski konj dolazeće privatizacije novca.

Evropska centralna banka je svjesna opasnosti. Kada hartije od vrijednosti migriraju na blokčejn, tokenizovane obveznice, dionice i derivati proizvešće potrebu za odgovarajućim sistemom poravnanja. Rešenje koje nudi Evropska centralna banka je digitalni euro. Tako bi se osiguralo da javni novac ostane temelj finansijskog sistema. Ali tome su se dosad protivile njemačke i francuske privatne banke. Sada ECB ima još jednu, veću glavobolju: zabranom CBDC-a i davanjem zelenog svjetla za stabilne kriptovalute, Sjedinjene Države su pošle u suprotnom smjeru. Trampov tim ne samo da odbacuje javni digitalni novac, nego i održavanje supremacije dolara prepušta najmračnijim silama unutar velikih tehnoloških kompanija.

Ironija je groteskna. Oni isti libertarijanci koji traže ukidanje državnog aparata sada mole državu da prihvati njihove stabilne kriptovalute kao de fakto zvaničnu valutu. Što je još gore, privatni emiteri zahtijevaju pristup bilansu Federalnih rezervi da bi rezerve centralne banke koristili kao pokriće za svoje valute. Zamislite svet u kom neki Tether, Circle ili Maskov X Token dobija implicitnu podršku Ministarstva finansija SAD i pored toga što operiše izvan okvira bankarskih zakona. To nije samo regulatorna arbitraža – to je monetarni feudalizam.

Da ne zaboravimo, Amerika je u 19. vijeku živjela u monetarnoj distopiji takve vrste. Hiljade privatnih banaka su izdavale sopstvene novčanice, a česti napadi finansijske panike ostavljali su javnost, i posebno radničku klasu, s gomilama bezvrijedne hartije u rukama. Čak se i J. P. Morgan osjećao ugroženim u takvom sistemu. Zato je primorao federalne vlasti i ostale bankare da osnuju Federalne rezerve kao javnu instituciju sa zadatkom stabilizacije vrijednosti novca.

Sada se Sjedinjene Države vraćaju u prošlost – povlačeći za sobom ostatak svijeta. U zapanjujućem preokretu 23. januara, Tramp je objavio uredbu o snaženju američkog vođstva u digitalnim finansijskim tehnologijama, u kojoj su stabilne dolarske kriptovalute opisane kao instrument koji će "promovisati i štititi suverenitet američkog dolara". GENIUS (čija konačna verzija još nije objavljena) recept je za novu eru finansijskog divljeg zapada u kojoj će stabilne kriptovalute – vezane za dolar, ali pod kontrolom privatnih aktera – preplaviti globalnu ekonomiju digitalnim pseudo-dolarima. Privatne stabilne kriptovalute nemaju nikakvih izgleda da održe vezu s dolarom nakon što ih federalne vlasti službeno odobre i njihova vrijednost naglo poraste. Čak i zemlje koje odbace dolar ostaće zarobljene u njegovoj digitalnoj sjenci.

Evropa se opire. ECB prepoznaje egzistencijalnu prijetnju i pokušava da u što kraćem roku uvede "žiralni CBDC": digitalni euro namijenjen institucionalnim transakcijama koji će funkcionisati kao kontrolna tačka – kao brza i prljava hibridna verzija sistema koji povezuje tradicionalni platni promet i blokčejn infrastrukturu. Takvo rješenje treba da nam kupi vrijeme dok se ne ustanovi granularni sistem poravnanja, kada se savlada otpor privatnih bankara koji profitiraju od status quo stanja.

Ali tada će možda biti prekasno. Dok se Evropa nateže s odborima, Sjedinjene Države delaju. Uredba o tržištima kriptoimovine (MiCA) već je izbacila Tether iz Evrope – ne zato što je uredba previše stroga, već zato što političko vođstvo EU još ne shvata o kakvim ulozima se radi. Ako stabilne kriptovalute postanu osnovni novac na kripto berzama, u decentralizovanim finansijama i pratećoj ekonomiji u nastajanju, polovično dovršeni digitalni euro Evropske centralne banke stići će na bojno polje kada rat već bude izgubljen.

Zemlje u razvoju su pred teškim izborom. Već trpe štetu zbog dominacije dolara, a sada moraju da odluče da li da zabrane stabilne kriptovalute (i izgube pristup tokovima kripto kapitala) ili stvore sopstvene verzije i pokušaju da se nadmeću s efektima mreže koji su na strani dolarskog sistema. Treća i najmanje privlačna alternativa jeste da se predaju novom – i još opasnijem – obliku de facto dolarizacije.

Jedina centralna banka koja je planirala unaprijed bila je Narodna banka Kine. Imajući na raspolaganju luksuz sopstvenog, već funkcionalnog digitalnog juana, PBOC može priuštiti sebi da odbije da ozvaniči stabilne kriptovalute i jednostavno ih zabrani.

Ali i u tom slučaju ostaje nerazriješena velika dilema: kineske javne i privatne institucije drže akumuliranu štednju od približno 4,5 triliona dolara. Treba li se osloboditi tih zaliha, i tako dati podsticaj planovima Trampovog tima da obori vrijednost dolara, ili je bolje zadržati ih i trpeti turbulencije koje Tramp tako vješto proizvodi?

Dugoročno gledano, račvanje monetarnog sistema će dovesti do produbljivanja geopolitičke i geoekonomske neizvjesnosti. Dva paralelna monetarna sistema – jedan utemeljen na javnom novcu emitovanom u Kini, Indiji, možda i evrozoni, i drugi koji koristi privatni novac, uz sve izraženiju dominaciju stabilnih kriptovaluta vezanih za dolar – neizbježno bi se sukobili. Ljudi koji sjede u centralnim bankama nisu jedini koji treba da strahuju.

Project Syndicate, preveo Đorđe Tomić

peščanik.net

(Autor je ekonomista, bivši grčki ministar finansija)

Mišljenja objavljena u tekstovima autora nisu nužno i stavovi redakcije „Dana”