Prva vlada Kraljevine SHS obrazovana je 20. decembra 1918. godine. Ministar predsjednik bio je Stojan Protić, jedan od prvaka Radikalne stranke. Bio je to koalicioni kabinet, sastavljen od predstavnika važnijih političkih stranaka u zemlji. Pri obrazovanju vlade ispoljilo se neparlamentarno ponašanje regenta Aleksandra, budući da je pogazio stranački sporazum da se mandat povjeri Nikoli Pašiću. Dio jugoslovenskih političara smatrao je da je on tada ispoljio diktatorske sklonosti – za Josipa Smodlaku ovaj regentov potez predstavljao je državni udar. Po mišljenju Branka Petranovića, obrazovanje vlade "označilo je krupan korak u pravcu centralizacije državne uprave i potiskivanja autonomnosti pokrajina", ali su pokrajinske vlade i dalje nastavile da rade u Hrvatskoj, Slavoniji, Sremu, Bosni, Hercegovini, Sloveniji i Dalmaciji, premda s manjom nadležnošću u poslovima nego ranije.
Kako bi ispunila prazninu u političkom i društvenom životu zemlje do izbora i saziva ustavotvorne skupštine, vlada Stojana Protića je ukazom od 24. februara 1919. sazvala za 1. mart iste godine Privremeno narodno predstavništvo, čije su sjednice formalno otvorene tek 16. marta prestonom besjedom regenta Aleksandra u ime kralja Petra I Karađorđevića. Inicijativa za stvaranje Privremenog narodnog predstavništva potekla je od političkih stranaka iz zemalja bivše Austrougarske, ali su građanske stranke iz Srbije prednjačile u određivanju sadržaja i organizaciji rada tog predstavničkog doma. Rad Predstavništva počeo je 1. marta 1919. a ono se sastojalo od poslanika nekadašnje narodne skupštine Kraljevine Srbije, kao i predstavnika istorijskih oblasti koje su ušle u novu državu (Slovenija, Hrvatska s Rijekom i Međimurjem, Istra, Vojvodina, Dalmacija, Crna Gora, Bosna i Hercegovina).
Iako je većina političkih stranaka postojala i radila prije Prvog svjetskog rata u prilično drugačijim političkim okolnostima, u novu državu one su ušle sa novim programom, naročito u pogledu nacionalnog pitanja. Ideja nacionalnog oslobođenja i ujedinjenja svih jugoslovenskih zemalja prevladavala je među njima. U duhu novih prilika i novih ideja (socijalnih i nacionalnih) došlo je do organizovanja i novih političkih partija. Iako su stranke, i stare i nove, bile nadahnute idejom nacionalnog ujedinjenja, njihovi programi u pitanjima društvenog i državnog uređenja bili su različiti, često i suprotni. U političkom i parlamentarnom životu države SHS najčešće su bile prisutne Jugoslovenska demokratska stranka, Narodna radikalna stranka, Hrvatska republikanska seljačka stranka, Slovenska ljudska stranka, Jugoslovenska muslimanska organizacija, Komunistička partija Jugoslavije, Jugoslovenska republikanska stranka.
Proces osnivanja i organizovanja Jugoslovenske demokratske stranke otpočeo je na konferenciji u Sarajevu 15. februara 1919. godine. U Demokratski klub u Privremenom narodnom predstavništvu ušla su 22 poslanika iz Hrvatske, Slovenije, Bosne, Hercegovine, Dalmacije i Istre. Istovremeno je izvršni odbor nove stranke stupio u pregovore s predstavnicima stranaka u Srbiji, u cilju stvaranja jedinstvenog stranačkog bloka. Kako pregovori s radikalima nijesu donijeli očekivane rezultate, Demokratski klub okrenuo se ostvarivanju fuzije sa srpskim opozicionim blokom. Nakon izvjesnog vremena pregovaranja fuzija je sprovedena 11. aprila 1919. tako što su predstavnici Demokratskog kluba, klubova Samostalne radikalne, Liberalne i Naprednjačke stranke potpisili jednu programsku deklaraciju.
PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ
(NASTAVIĆE SE)
