Slovenska ljudska stranka, osnovana krajem 19. vijeka kao politička organizacija slovenačkog katoličkog pokreta, i u inostranim izvorima i kod svojih protivnika bila je označavana kao "papistička" stranka (njenog dugogodišnjeg vođu Antuna Korošeca politički protivnici često su nazivali "pop Korošec"). Svoju aktivnost stranka je usmjeravala na dva, za slovenačke nacionalne interese ključna pitanja: slovenačko ujedinjenje i na borbu za očuvanje autonomnog položaja Slovenije u jugoslovenskoj državi. Programom je predviđala da cjelokupna društvena aktivnost bude usklađena sa načelima katoličke vjere i interesima katoličanstva. U skladu sa iskustvom hrišćanskog socijalnog pokreta na Zapadu, Slovenska ljudska stranka je puno obzira posvećivala radništvu i seljaštvu u cilju odupiranja novim socijalnim ideologijama i pokretima. Iako pristalica agrarne reforme, jer bi se tako ojačalo i slovenačko seljaštvo, stranka se istovremeno zalagala za izuzimanje velikih crkvenih posjeda iz nje.

Dr Aleksandar Lukić

Dan

Polovinom februara 1919. godine, na sastanku izvjesnog broja muslimanskih političara u Sarajevu, osnovana je Jugoslovenska muslimanska organizacija. U programu stranka je prihvatila decentralizaciju i stavila naglasak na široke administrativne samoupravne jedinice. Administrativnu podjelu zemlje trebalo je izvršiti prema ekonomskim, saobraćajnim i drugim životnim uslovima svakog kraja. U cilju taktiziranja sa centralističkim strankama vođstvo Jugoslovenske muslimanske organizacije zauzelo je stav da nije definitivno protiv centralizacije i proklamovalo je narodno i državno jedinstvo Kraljevstva SHS, prihvatajući monarhiju i dinastiju Karađorđevića. Borbeno i nepopustljivo tražilo je zaštitu veleposjednika, bivših feudalnih gospodara, isplatu zaostalog haka i novčanu nadoknadu za oduzetu zemlju. Jugoslovenskom komponentom u imenu stranke muslimani su se branili od svojatanja Srba ili Hrvata, a na vjerskoj osnovi stranka je okupljala najveći dio muslimana BiH.

Pod uticajem revolucionarnih ideja iz boljševičke Rusije u Kraljevstvu SHS je u aprilu 1919. osnovana Socijalistička radnička partija Jugoslavije. Na osnivačkom kongresu u Beogradu došle su do izražaja dvije struje, komunistička i socijaldemokratska. Prva se zalagala za revolucionarne metode borbe u cilju promjene društvenog i državnog poretka jugoslovenske države putem nepomirljive klasne borbe proleterijata. Krajnji cilj bio joj je uništavanje kapitalizma i stvaranje komunističkog društva. Druga struja, u literaturi poznata kao socijaldemokratska desnica, nije bila za raskidanje saradnje sa buržoazijom. Ostvarivanje socijalnog društva planirala je da ostvari mirnim putevima, kroz političku borbu na parlamentarnim izborima, poštujući principe građanske demokratije i načela građanskih sloboda. Do pobjede se imalo doći evolucijom jugoslovenskog društva, a ne revolucijom i nasilnom klasnom borbom.

Kroz godinu dana rada u SRPJ je preovladala koncepcija komunista o nepomirljivoj klasnoj borbi, tako da su mnoge socijaldemokrate desničari bile isključene iz partije. Sama partija bila je preimenovana na Vukovarskom kongresu u junu 1920. u Komunističku partiju Jugoslavije. U vrijeme stvaranja novih političkih partija u jugoslovenskoj državi, grupa intelektualaca i političara republikanski orijentisanih, pod vođstvom Ljube Stojanovića i Jaše Prodanovića, pristupila je organizovanju i osnivanju Jugoslovenske republikanske stranke tokom 1919. godine. Njihovi napori krunisani su krajem januara 1920.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)