Stanovništvo Kraljevine SHS je bilo izrazito heterogeno, a njegovoj šarolikosti doprinosilo јe i prisustvo relativno velikog broja pripadnika nacionalnih manjina. I oni su, kao i pripadnici više južnoslovenskih naroda živjeli u više istorijskih pokrajina/oblasti. Pripadnici manjina su činili 12% stanovništva, a najveći dio je živio baš na teritoriji od koje će poslije Drugog svjetskog rata nastati NR Srbija. Kako to često biva, službeni brojevi pripadnika nacionalnih manjina bili su i ostali sporni. Međutim, izgleda da privatni popisi koje su preduzele neke manjine uglavnom potvrđuju tačnost službenih. Tako je, po popisu stanovništva iz 1921. godine, u Kraljevini SHS bilo 505.790 Njemaca, 467.658 Mađara, 439.657 Albanaca, 231.068 Rumuna, 150.322 Turaka, 115.535 Čeha i Slovaka (popisivanih zajedno, kako je tada to bio običaj), 25.615 Rutena (kako su tada nazivani Rusini) itd. Deset godina kasnije Albanci su postali najbrojnija manjina sa 508.259 stanovnika. Njemci su bili drugi sa 499.969, zatim Mađari sa 468.185 žitelja. Česi i Slovaci su na ovom popisu bilježeni zasebno: bilo je 52.909 Čeha (uglavnom u Hrvatskoj) i 76.411 Slovaka (uglavnom u Bačkoj, Banatu i Sremu). Sem toga, bilo je i 132.924 Turaka, 130.255 Rumuna, 27.681 Rutena, itd. Zbog nepotpunih podataka, ali i oportunističkog mijenjanja nacionalne identifikacije u promijenjenim uslovima, nije moguće reći koliko je iseljavanje uticalo na mijenjanje broja pripadnika pojedinih manjina, ali ne treba smetnuti s uma da je prvi popis obavljen u vrijeme dok su još trajale migracije podstaknute ishodom Prvog svjetskog rata. Uz političke razloge koji su bili odlučujući prije svega za mađarske (i njemačke i druge) činovnike i promađarske pripadnike slobodnih profesija (od kojih su neki protjerani zbog neregulisanog državljanskog statusa i/ili protivljenja novim vlastima), tokom prvih godina nakon Prvog svjetskog rata razlozi seoba bili su prevashodno ekonomske (u slučaju Njemaca i Mađara) ili vjerske i nacionalne prirode (u slučaju Turaka i Albanaca). Veliki dio iseljavanja tokom međuratnog perioda bio je samo nastavak migracionih procesa koji su počeli još posljednjih decenija 19. vijeka. Ovo se odnosilo na muslimansko stanovništvo koje se povlačilo pred širenjem hrišćanskih nacionalnih država između 1878. i 1912. godine i na pokretljivo stanovništvo Habzburške monarhije koje je težilo ekonomskom napretku. Među tom vrstom ekonomskih migranata tradicionalno su bili prezastupljeni Njemci i Mađari.
Međutim, nijesu sve manjine bile službeno priznate. Čak su i one koje su to bile, imale različit status u pojedinim djelovima zemlje, a to je nekad važilo i za pripadnike iste manjine u različitim djelovima zemlje. To je bilo uslovljeno istorijskim razlozima. Prvi razlog je imao veze sa samom nacionalnom pripadnošću koja je dosta uticala na status pojedinaca (tj. da li je neka manjina pripadala nekad povlašćenim ili potlačenim nacijama). Jasno je da su pripadnici onih nacija koje su de facto ili de iure bile povlašćene češće bili u mogućnosti da sebi obezbijede bolji ekonomski i društveni položaj, dakako, u skladu sa nivoom privredne razvijenosti oblasti u kojoj su živjeli. To je u znatnoj mjeri određivalo položaj pripadnika pojedinih manjina i u međuratnom razdoblju. Drugu komponentu su činili: način naseljavanja i odnosi sa pripadnicima većinskog naroda tokom vjekova. Tako su dugoročni loši odnosi između Srba i Albanaca jako uticali na postupanje jugoslovenskih vlasti s njima tokom međuratnog razdoblja. Uglavnom loši odnosi sa njihovom matičnom državom koja je već sredinom 1920-ih godina postala italijanski satelit, vodeći sve vrijeme više ili manje prikrivenu iredentističku politiku, dodatno su uticali da položaj Albanaca bude loš. S druge strane, zahvaljujući manje konfliktnim (iako nipošto ne nekonfliktnim!) odnosima u prošlosti, kulturnoj sličnosti, pripadnosti pravoslavlju, manjem broju, a ubrzo po razgraničenju i prijateljskim i savezničkim odnosima između Kraljevine SHS i Rumunije, Rumuni u Banatu nikad nijesu bili pod takvim pritiskom. Njihova braća Vlasi nijesu bili priznati kao manjina a nijesu to ni željeli, dok su Aromuni, bili najvećim dijelom asimilovani. Kao takvi često su spadali u srpsku poslovnu elitu i među čelnike srpskih političkih stranaka, pa su hrvatski nacionalisti često galamili protiv "cincarske beogradske čaršije".
Raspad Austrougarske i nastanak Kraljevine SHS na kraju Prvog svјetskog rata bili su epohalni događaji koji su se nadovezali na konačno oslobođenje Balkana od viševјekovne osmanske vlasti tokom Prvog balkanskog rata.
Priredio:
MILADIN VELjKOVIĆ
(Nastaviće se)
