Tradicionalno patrijarhalno društvo u Crnoj Gori naročito je, u odnosu na ostale krajeve jugoslovenske kraljevine, polagalo na ličnosti koje su predvodile određeni politički pokret ili stranku. Republikancima je išlo u prilog što je njihov predstavnik i povjerenik za Crnu Goru bio čuveni Jovan Đonović, ličnost impulsivna, borbena i intelektualno zrela, iz kruga "mladocrnogoraca" koji su politički sazreli pod okriljem srpskog nacionalnog pokreta prvih decenija 20. vijeka.

privatna arhiva

U Crnoj Gori skoro da nije postojala tradicija parlamentarne demokratije. Ustavom iz 1905. ona je bila proglašena za "našljednu ustavnu monarhiju sa narodnim predstavništvom". Skupština je bila sastavljena od izabranih i virilnih poslanika, a glasanje vršeno javno. Stoga izbori za konstituantu 1920. godine ne samo da su vršeni po slobodnijim zakonskim rješenjima, nego su za najveći dio Crne Gore formalno i suštinski bili apsolutna novina. Imali su poseban značaj, pošto je na njima trebalo da se potvrdi legitimitet Podgoričke skupštine i obrazuje demokratska politička infrastruktura, koja bi kroz konstituantu donijela ustav kao najviši akt narodne volje. Izborna borba je vođena u uslovima nesređene političke situacije, izražene u sukobima pristalica i protivnika bezuslovnog ujedinjenja, nedostatka parlamentarne tradicije, opšte ekonomske bijede i izražene političke netolerancije. Opštinski izbori bili su sprovedeni samo u jednom dijelu Crne Gore i nijesu dali jasan odnos političkih snaga na ovoj teritoriji. Mogao se jedino uočiti porast uticaja komunista, koji su na izborima zadobili nekoliko opština.

       U izbornoj borbi Republikanska stranka je u Crnoj Gori naglasila važnost buduće konstituante, u kojoj je trebalo da bude donesen ustav i uređena država. Izbornim proglasom sažeto su prikazali republikanski program, odnosno istakli su: da je narod jedini "gospodar u svojoj kući", zbog čega je imao pravo da bira i "šefa i upravljače" svojom državom; da su svi građani imali jednaka prava i bili jednaki pred zakonom; da je svakom građaninu trebalo da budu osigurana sredstva za život, bilo besplatnom diobom zemlje onima koji je nijesu imali dovoljno ili, pak, obezbjeđenjem dovoljnog rada onima koji su mogli i htjeli da rade; da ratni i drugi bogataši treba da plaćaju naročiti porez i podnesu najveće troškove oko izdržavanja države; naposlijetku, da su državne dugove morali da plaćaju oni koji su u ratu "zaštitili živote i milione zgrnuli", dok je sirotinja bila sasvim upropašćena braneći otadžbinu. Pored ovih opštih načela, republikanci su u Crnoj Gori posebnu pažnju posvećivali pitanju Skadra.

      U duhu svoga programa, Republikanska stranka se stanovništvu Crne Gore obratila kao "građanima", čineći i na taj način izuzetak od ostalih političkih partija u Crnoj Gori (Komunističke, Demokratske, Radikalne, neopredijeljenih). Iako je stranka bila na pozicijama "narodnog ujedinjenja", policija joj nije bila nimalo naklonjena zbog njenog izrazito antimonarhijskog stanovišta.

Nosilac kandidatske liste Republikanske stranke bio je Jovan Đonović, a pored njega su kandidati za poslanike bili: Jošo Ivanović, učitelj iz Bajica, Boško Vlahović, sekretar suda iz Kolašina, Luka Mijušković, trgovac iz Nikšića, Marko Lazović, sekretar odbora za zaštitu djece iz Podgorice, Gligorije Vukčević, tehničar iz Liješnja, Vido Velašević, zemljoradnik iz Danilovgrada, Radosav Bulatović, stolar iz Kolašina, i kao kvalifikovani Krsto Pejović, diplomirani student sa Cetinja, Dragan Božović, inspektor Ministarstva ishrane iz Beograda, i njihovi zamjenici Dragoljub Ilić, advokatski pripravnik iz Beograda, i Marko Popović, pravnik iz Brčela.

PRIREDIO: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)